Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yaptıkları aşağıdaki sözleşmeler Döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenememektedir. Dolayısıyla taraflarından birisi Türkiye’de yerleşik olmayan sözleşmeler döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenebilmektedir.
Türkiye’deki yerleşik kişilerin, şirketlerin yurt dışında bulunan şube, temsilcilik, ofis irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, yüzde elli ve üzeri pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler İle doğrudan veya dolaylı olarak sahipliklerinde bulunan şirketler bu uygulama kapsamında Türkiye’de yerleşik sayılmıştır. Dolayısıyla Bunların kendi aralarında yaptıkları sözleşmeler de Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılmış sözleşme olarak kabul edilecek ve bunların yasaklanan sözleşmeleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yapmaları mümkün olamayacaktır.
A. Döviz Cinsinden veya Dövize Endeksli Olarak Düzenlenemeyecek Sözleşmelerde Kapsam ve İstisnaları
1. Gayrimenkul Alım satım ve Kiralama Sözleşmeleri
Kapsam
Türkiye’de yerleşik kişiler arasında konusu serbest bölgeler dahil yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul satış ve kiralama sözleşmeleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenemeyecektir.
İstisnası
Gayrimenkul alım satım ve kiralaması bakımından herhangi bir istisna öngörülmemektedir.
2. Menkul Alım Satım ve Kiralama Sözleşmeleri
Kapsam
32 sayılı Karar menkul alım satım ve kiralamalarını kapsama almışken Tebliğ kapsamı sadece iş makinaları dahil taşıt alım satım ve kiralama sözleşmeleri ile sınırlı tutarak bu sözleşmelerin döviz olarak veya dövize endeksli olarak düzenlenemeyeceğini hükme bağlamıştır.
İstisna
Kapsamda yer alan taşıt alım satım ve kiralama sözleşmelerinin istisnaları ise aşağıdaki gibidir.
- Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler
- Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında olmak kaydıyla; yüklenicilerin üçüncü taraflarla akdedeceği sözleşmeler
- Türkiye’de yerleşik olup yolcu, yük ve posta taşıma faaliyetinde bulunan havayolu işletmelerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketlerin taraf olduğu sözleşmeleri dışındaki sözleşmeler,
- Sivil havacılık mevzuatı kapsamında hava limanında yer hizmeti vermek üzere yetkilendirilen kamu veya özel hukuk tüzel kişilikleri ve bunların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az %50 hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların taraf olduğu sözleşmeler.
3. İş Sözleşmeleri
Kapsam
32 sayılı Karar her türlü iş sözleşmesinin kapsamda olduğunu ve Türkiye’de yerleşikler arasında döviz veya dövize endeksli olarak düzenlenmeyeceğini hükme bağlamıştır. Tebliğ kapsamı daraltmış yurt dışında ifa edilen iş sözleşmeleri kapsam dışına çıkarmıştır.
İstisna
Kapsamda olan iş sözleşmelerinin istisnaları aşağıdaki gibidir.
- Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin taraf olduğu sözleşmeler
- Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında olmak kaydıyla; yüklenicilerin üçüncü taraflarla akdedeceği sözleşmeler
- Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketlerin taraf olduğu sözleşmeler,
- Serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin taraf olduğu sözleşmeler
4. Hizmet Sözleşmeleri
Kapsam
32 sayılı Karar tüm hizmet sözleşmelerini kapsama almışken Tebliğ aşağıdakiler dışında kalan danışmanlık dahil hizmet sözleşmelerinin kapsamda olduğunu belirtmektedir.
- Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri,
- İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
- Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
- Türkiye’de yerleşik kişilerin, kendi aralarında akdedecekleri, Türkiye’de başlayıp yurt dışında sonlanan ve yurt dışında başlayıp Türkiye’de sonlanan elektronik haberleşme ile ilgili hizmet sözleşmeleri.
İstisna
Kapsam dahiline alınan hizmet sözleşmelerinin istisnaları da aşağıdaki gibidir.
- Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında olmak kaydıyla; yüklenicilerin üçüncü taraflarla akdedeceği sözleşmeler
- Türkiye’de yerleşik olup yolcu, yük ve posta taşıma faaliyetinde bulunan havayolu işletmelerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketlerin taraf olduğu sözleşmeleri dışındaki sözleşmeler,
- Sivil havacılık mevzuatı kapsamında hava limanında yer hizmeti vermek üzere yetkilendirilen kamu veya özel hukuk tüzel kişilikleri ve bunların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az %50 hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların taraf olduğu sözleşmeler.
- Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketlerin taraf olduğu sözleşmeler,
- Serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin taraf olduğu sözleşmeler
5. Eser Sözleşmeleri
Kapsam
32 sayılı Karar Türkiye’de yerleşikler arasında yapılan tüm eser sözleşmelerini kapsama almıştır. Tebliğ 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda tanımlanan gemilerin inşası, tamiri ve bakımı ile ilgili eser sözleşmelerini kapsam dışına çıkarmıştır.
İstisna
Kapsamdaki eser sözleşmelerinin istisnaları aşağıda sıralanmıştır.
- Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında olmak kaydıyla; yüklenicilerin üçüncü taraflarla akdedeceği sözleşmeler
- Türkiye’de yerleşik olup yolcu, yük ve posta taşıma faaliyetinde bulunan havayolu işletmelerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketlerin taraf olduğu sözleşmeleri dışındaki sözleşmeler,
- Sivil havacılık mevzuatı kapsamında hava limanında yer hizmeti vermek üzere yetkilendirilen kamu veya özel hukuk tüzel kişilikleri ve bunların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az %50 hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların taraf olduğu sözleşmeler.
6. Finansal Kiralama ve Leasing Sözleşmeleri
Kapsam
32 sayılı Karar finansal kiralama ve leasing sözleşmelerini herhangi bir sınırlama olmaksızın kapsama almıştır. Tebliğ aşağıdaki konularda yapılan sözleşmeleri kapsam dışına çıkarmış ve bunların döviz veya dövize endeksli olarak düzenlenebilmesine imkân sağlamıştır.
- 4490 sayılı Uluslararası Gemi Sicil Kanunu ve 491 sayılı KHK de değişiklik yapılmasına ilişkin kanunda tanımlanan gemilere ilişkin finansal kiralama ve leasing sözleşmeleri,
- 32 sayılı kararın 17 ve 17/A kapsamındaki finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri
İstisna
- Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında olmak kaydıyla; yüklenicilerin üçüncü taraflarla akdedeceği sözleşmeler
- Türkiye’de yerleşik olup yolcu, yük ve posta taşıma faaliyetinde bulunan havayolu işletmelerinin taraf olduğu sözleşmeler,
- Hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketlerin taraf olduğu sözleşmeleri dışındaki sözleşmeler,
- Sivil havacılık mevzuatı kapsamında hava limanında yer hizmeti vermek üzere yetkilendirilen kamu veya özel hukuk tüzel kişilikleri ve bunların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az %50 hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların taraf olduğu sözleşmeler.
7. Hangi Kapsamda Olduğu Net Olmadığı Halde Kapsam Dışı Tutulan veya İstisna Edilen Sözleşmeler
Kapsam
32 sayılı Karar çerçevesinde belirlenen kapsamın hangisine girdiğini netleştiremediğimiz ancak tebliğ ile kapsam dışı tutulan sözleşme konuları aşağıdaki gibidir.
- Türkiye’de yerleşik kişilerin; kendi aralarında akdedecekleri, bilişim teknolojileri kapsamında yurt dışında üretilen yazılımlara ilişkin satış sözleşmeleri ile donanım ve yazılımlara ilişkin lisans sözleşmeleri,
- Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile yabancı yatırım fonu payları da dahil olmak üzere) döviz cinsinden oluşturulması, ihracı, alım satımı
Sözleşmelerin kapsamda olmadığı halde kapsam dışı tutulmasının bir sonuç yaratmayacağı düşünülebilir. Ancak kapsamı belli olmadığı halde kapsam dışı tutulan yazılımlara ilişkin satış ve lisans sözleşmeleri diğer gayri maddi hak satışları ve kullandırmalarının da kapsamda olduğu sonucunu doğurabilir. Bu durumun Hazine ve Maliye Bakanlığınca açıklığa kavuşturulmasında yarar bulunmaktadır.
İstisna
32 sayılı Karar çerçevesinde belirlenen kapsamın hangisine girdiğini netleştiremediğimiz ancak tebliğ ile kapsam dışı tutulan sözleşme konuları aşağıdaki gibidir
- Hazine ve Maliye Bakanlığının 28.03.2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirdiği işlemlerle ilgili olarak bankaların taraf olduğu sözleşmeler
B. Mevcut Sözleşmelerin TL’ye Dönüştürülmesi
Kararın yürürlüğe girdiği 12.09.2018 tarihinden önce imzalanmış bulunan ve yukarıda belirtilen kapsamda olan ve istisna edilmemiş bulunan sözleşmelerdeki sözleşme bedellerinin Kararın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 30 gün içinde Türk Lirasına dönüştürülmesi gerekmektedir.
Bunun tek istisnası iş makinaları dahil taşıtların kiralanması ile ilgilidir. Kararın yürürlük tarihinden önce imzalanan döviz esaslı veya dövize endeksli iş makineleri dahil taşıt kiralama sözleşmelerdeki bedellerin Türk Lirasına dönüştürülmesi zorunlu değildir.
C. Uygulamaya Yönelik Hususlar
Döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenen eski tarihli sözleşmelerin Türk Lirasına dönüştürülmesinde kullanılacak kuru taraflar belirleyebileceklerdir.
Tarafların uyuşamaması halinde 02.01.2018 tarihindeki Merkez Bankası efektif satış kuru uygulanacak, bu şekilde belirlenen sözleşme bedeli 02.01.2018 tarihinden sözleşmenin yenileneceği tarihe kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması suretiyle belirlenecektir.
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararın Geçici 8. maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce akdedilen konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmelerinde döviz veya dövize endeksli olarak belirlenen bedeller yukarıdaki yöntem çerçevesinde ancak iki yıllık süre için Türk parası olarak belirlenir. Türk parası olarak belirlemenin yapıldığı kira yılının sonundan itibaren bir yıl geçerli olmak üzere kira bedeli taraflarca belirlenirken mutabakata varılamazsa, yenileme tarihinden yenilemenin yapıldığı kira yılının sonuna kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenir. En son kira yılı kira bedeli ise, taraflarca belirlenirken mutabakata varılamazsa, önceki kira yılında geçerli olan kira bedelinin Türkiye İstatistik Kurumunun belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenir ve belirlenen Türk parası cinsinden kira bedeli iki yıllık sürenin sonuna kadar geçerli olur.
Döviz üzerinden veya dövize endeksli olarak yapılmasına izin verilen sözleşmelerin yeni olanları taraflarca istenirse Türk Lirası üzerinden düzenlenebilecektir. Bu nitelikteki eski tarihli sözleşmelerinde de taraflar isterse TL’ye dönüştürülmesi mümkün olabilecektir.
Ayrıca tebliğ döviz yasaklı sözleşmelerde dolanmaları önleyecek bazı düzenlemelere de yer verilmiştir.
D. Yenilenecek Sözleşmelerde Damga Vergisi
Damga Vergisi Kanununun 14. maddesinde belli parayı ihtiva eden mukavelenamelerin değiştirilmesi halinde artan miktar aynı nispette vergiye tabii tutulmaktadır. Ancak azami tutardan vergi alınan mukavelenamelerin, diğer hükümlerinde değişiklik olmaksızın sadece bedelinin artması durumunda, artan bedel üzerinden damga vergisi alınmamaktadır.
Döviz üzerinden düzenlenen sözleşmelerin TL’ye dönüştürülmek üzere yenilenmesi durumunda orijinal bedele nazaran artan sözleşme bedelleri üzerinden damga vergisi hesaplanıp ödenmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar 32 sayılı Karar sözleşmelerin yenilenmesini zorunlu kılıp kılmadığı tartışmalıysa da Yasal düzenlemelerin zorlaması sonucu sözleşme bedellerinin TL’ye dönüştürülmesi ve sözleşmelerin bu yönde yenilenmesinin ekstra bir damga vergisi yükümlülüğü yaratmaması gerekir.
Damga Vergisi Kanununun mükerrer 30. maddesi uyarınca Cumhurbaşkanı nispi vergileri, kâğıt türleri itibarıyla ayrı ayrı veya birlikte olmak üzere bir katına kadar artırmaya, uygulanmakta olan, nispi vergileri ise sıfıra kadar indirmeye, bu had arasında yeni had, miktar ve nispetler tespit etmeye yetkilidir.
32 sayılı Kararın zorlaması sonucu veya ihtiyari olarak bedelleri TL’ye dönüştürülmek üzere yenilenen sözleşmeleri ayrı bir kâğıt türü olarak değerlendirip artan sözleşme bedelleri üzerinden hesaplanacak verginin hesabında uygulanacak oranın sıfıra indirilmesinin mümkün olup olamayacağının değerlendirilmesi gerekir. Damga Vergisine tabi kağıtları düzenleyen 1 sayılı tabloda mevzuatın zorlaması veya sağladığı imkân sonucu yenilenen sözleşmeler bir tür olarak belirlenmemiş olması yetki kullanımı bakımından sıkıntı yaratabilir. Bu nedenle bu şekilde yenilenen sözleşmelerdeki artan bedellerin Damga Vergisinden istisna edilmesine yönelik olarak kanuni düzenleme yapılması yerinde olacaktır.
Bülent TAŞ
vergialgi.net