Akaryakıtta Vergi Güvenliğine
Yönelik Kanun Teklifi ve Bir Öneri
FARUK TAŞYÜREK
Vergi Müfettişi
[email protected]
Giriş
16.04.2021 tarih ve 139 sayılı yazı ile TBMM’ye
Vergi Usul Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik yapılmasına dair kanun teklifi
verildiği bilinmektedir. Söz konusu kanun teklifinde VUK başta olmak üzere 5015
Sayılı Petrol Piyasaları Kanunu 5307 Sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları
Piyasası Kanunu ve 5607 Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu gibi bir kısım kanunlarda
değişiklik yapılması ve/veya yeni hükümler ihdas edilmesi gibi düzenlemelerin
yer aldığı görülmektedir.
Kanun teklifi ve kanun gerekçesi tetkik edildiğinde
vergi güvenlik müessesinin işlevselliğine yönelik bir çalışmanın yapıldığı
görülmektedir. Bunun yanı sıra konuya ilişkin bir kısım dolaylı vergilerin
tahsilinin güvencesi için teminat sistemi, fatura tanzim sürecinin
belirlenmesi, kaçakçılık suçuna yönelik düzenlemelere yer verildiği görülmektedir.
Bahse konu kanun teklifiyle öngörülen değişiklikleri maddeler eşliğinde
aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.
I. Kanun
Teklifinde Yer Alan Maddelerin Özeti
1.
VUK 231. Maddede yer alan 7 günlük sürenin, sektörler ve faaliyet alanlarına
malın nevi, miktarı fiyatı gibi bir kısım göstergelere göre kısaltılması, mal
veya hizmetin yapıldığı anda düzenlenmesi gibi zorunluluklar getirmeye Hazine
ve Maliye Bakanlığı yetkili kılınmaktadır. Buna göre daha önceden genel olarak
belirlenen 7 günlük sürenin belli durumlar eşliğinde kısaltılması ve fatura
tanzim zamanının belirlenmesi konusunda veri idaresi yetkili kılınmaktadır.
2.Petrol
Piyasası Kanununda yer alan bandrol, pul, barkod. hologram, kupür, damga, sembol
gibi özel etiket ve işaretleri kullanma zorunluluğu getirilen ürünleri imal
veya ithal edenlerden; yeni işe başlayanlarda 10 milyon Türk Lirasına kadar,
faaliyeti devam edenlerde 100 milyon Türk Lirasını geçmemek üzere bir önceki
hesap dönemine ait brüt satışlar toplamının yüzde 1 'ine kadar, ayrıca bandrol,
pul, barkod. hologram, kupür, damga, sembol gibi özel etiket ve işaretler
verilmesinden önce bu ürünler nedeniyle hesaplanan özel tüketim vergisi ve
katma değer vergisi tutarının toplamına kadar, doğacak vergilerin tahsil
güvenliğini sağlamak amacıyla, teminat almaya, belli veriler ışığında Hazine ve
Maliye Bakanlığı yetkili kılınmaktadır. Maddeyle anılan bakanlığa, verginin
tahsilinin güvence altına alınması adına yetki verilmektedir.
3.
VUK 355 maddeye eklenecek hüküm ile bir önceki maddeye göre yükümlülüklerini
yerine getirmeyenlere özel usulsüzlük cezası öngörülmektedir. Önerilen ceza
355/1 de yer alan tutarın 10 katından az ve 1 milyon Türk Lirasından fazla
olmamak üzere, bir önceki hesap dönemine ait brüt satışlar toplamının binde 3'ü
şeklinde belirlenmektedir.
4.Hazine ve Maliye Bakanlığınca
yetkilendirilmediği halde, ÖKC mührünü kaldıran, donanım veya yazılımını
değiştiren, kayıt dışılığı önlemek için, kurulan elektronik kontrol ve denetim
sistemlerini bertaraf edenlere 3
yıldan 5 yıla kadar hapis cezası
öngörülmektedir.
5.
VUK 367. maddeyeyeni bir fıkra ( 4. fıkra) ihdas edilmektedir. Buna göre
Vergi Müfettişleri ve Vergi Müfettiş Yardımcıları tarafındanVUK 359/ç (yeni
ihdas edilecek fıkra)maddesi kapsamında tespit yapılmışsa; yürütülen inceleme
de inceleme tamamlanmadan, incelemeye başlanmadan tespit yapılmışsa incelemeye
başlama beklenmeksizin, Rapor Değerlendirme Komisyonunun mütalaasıyla kamu davası
açılması için Cumhuriyet Başsavcılığına bildirim yapılması istenilmektedir. Bu
madde ile suçun işlenmeye devam edilmesinin önlenmesi ve hızlı karar
alınmasının amaçlandığı görülmektedir.
6. 5015 Sayılı Bu Kanuna göre dağıtıcı, ihrakiye teslimi
ve bayilik lisansları ile Kurum tarafından belirlenen diğer lisans türlerine
ilişkin olarak lisans başvurusu, lisans tadili veya lisans süresi uzatılmasına
ilişkin taleplerin yerine getirilmesinde mükelleflerin vadesi geçmiş borcunun
olmaması aranılmaktadır. Ayrıca idareye takdir yetkisi verilerek, bir kısım
yükümlüklere uymayanların lisanslarının iptal edileceği belirtilmektedir.
7.Bayi denetim sisteminin kurulmasında ve uygulanmasında
dağıtıcı lisansı sahiplerine hizmet veren otomasyon şirketlerinin yetkilendirilmesi
ve müştereken sorumlu tutulmalarına ilişkin düzenleme yapılmaktadır. Bayi
denetim sisteminin etkinliğinin artırılması, ilgili hizmeti veren tarafların
belirli teknik altyapıya sahip olmalarının garantiye alınması istenilmektedir.
8.Dağıtıcıların,dağıtıcıdan aldığı akaryakıtı başka bir
dağıtıcıya tekrar satması yasaklanmaktadır. Diğer bir ifadeyle de dağıtıcılar
arasındaki ticarete düzenleme getirilmektedir.
9.Denetim sistemini usulüne uygun olarak kurmak ve
uygulamak üzere yetki verilen tüzel kişilere, yükümlülüklerini yerine
getirmemeleri hâlinde dağıtıcı lisansı sahibine uygulanan cezanın onda birinin
bunlara da uygulanması öngörülmektedir. Burada hem denetimi yapan hem de lisans
sahibi cezada muhatap alınmaktadır.
10. VUK 359 kapsamında; muhteviyatı itibariyle yanıltıcı
belge düzenleme veya bu belgeleri kullanma, belgelerin asıl veya suretlerini
sahte olarak düzenleme veya bu belgeleri kullanma suçları ile söz konusu madde
de bu kanun teklifiyle ihdas edilen (ç) fıkrasında yazılı suçları işlediği
tespit edilenler ile dağıtıcılar arası akaryakıt ticareti ile ilgili hükümlere
aykırı hareket edenlere, VUK mükerrer 257/8 göre istenilen teminatı vermeyenlere
idari yaptırım uygulanmasıöngörülmektedir. Ayrıca kanuna karşı hile veya yalan
beyanda bulunulmasından dolayı lisansı iptal edilenlerin tekrar piyasaya
girişinin engellenmesine yönelik düzenlemelere yer verilmektedir.
11.Dağıtıcı ve oto gaz bayilik lisansları ile kurum
tarafından belirlenen diğer lisans türlerine ilişkin olarak lisans başvurusu,
lisans tadili veya lisans süresi uzatılmasına ilişkin taleplerin yerine
getirilmesi için 6183 sayılı Kanunun 22/A maddesi kapsamında vadesi geçmiş
borcun bulunmaması şarttı aranılmaktadır. Bu alandaki ÖTV ve KDV tutarlarının
yüksek olmasından hareketle vergi tahsilatı güvence altına alınmak
istenilmektedir.
12. Kanun teklifiyle ihdası öngörülen VUK 257/8 istenilen
teminatı vermeyenlerin ilgili piyasa faaliyeti teminat verilinceye kadar
durdurulacağı belirtilerek, bu süre içinde söz konusu tesis veya faaliyet için
başka bir gerçek veya tüzel kişiye de lisans verilmeyeceği ifade edilmektedir.
13. Bitkisel yağlar ve bunların atıkları başta olmak
üzere birçok üründen akaryakıt yerine kullanılabilecek ürünün üretiminin
yapılması, herhangi bir üründen üretilen maddelerin akaryakıt olarak; ikmal
edilmesi, satışa arz edilmesi, satılması, bulundurulması, bu özelliğini bilerek
ticari amaçla satın alınması, taşınması veya saklanması da kaçakçılık suçları
kapsamına dâhil edilmektedir.
II. Değerlendirme
Kanun teklifinde yer alan
maddelere bakıldığında vergi güvenlik müessesesinin öncelikli olarak referans
alındığı görülmektedir. Bunun yanı sıra usul ve esasa yönelik kanundaki bir
kısım boşluklarında doldurulmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır.
VUK 367 maddeye ilave edilen
fırka ile Vergi Müfettişleri ve Vergi Müfettiş Yardımcıları tarafından suça
yönelik tespit yapılmışsa incelemeye başlama veya incelemenin tamamlanması
süreci beklenmeksizin kamu davasının açılmasına yönelik Cumhuriyet Savcılıklarını
bilgilendirme uygulaması getirilmektedir.
Vergi incelemelerinde bir
yıllık süre ile altı aylık ilave süreler dikkate alındığında ve diğer komisyon
ve yazışma işlemleri göz önünde bulundurulduğunda belirtilen düzenlemenin
yerinde olduğu düşünülmektedir.
Yine elektronik cihazlara
yapılan müdahaleler sonucunda vergi kayıp ve kaçakçılığına sebebiyet verenlere
adli cezanın tanımlanması ve 3 yıldan 5 yıla kadar ceza öngörülmesi
caydırıcılık açısından önemli bir etken olacaktır.
Tahsilat oranlarındaki
düşüklükler dikkate alındığında ÖTV ve KDV gibi kamu alacağı yüksek olan
akaryakıt piyasasına teminat getirilmiş olması; tahsilatın güvence altına
alınmasında önemli bir etken oluşturacaktır.
Dağıtım şirketlerinin kendi
aralarındaki ticarete sınırlandırma getirilmesi, ilk etapta her ne kadar ticareti
engelleyici etken gibi görülse de bu yöntemle vergi kayıp ve kaçakçılığının
daha kolay yapılıyor olması; rafineriden alınan petrol ve türevlerinin çok
sayıda dağıtıcı arasında el değiştirmesinin takip kısıtlayıcı etkisi de göz önünde
bulundurulduğunda bu düzenlemenin de yerinde olduğunu söylemek mümkündür.
III. Öneri
Akaryakıt ürünlerinin bir
kısmı nihai tüketiciler tarafından tüketilmekte iken, bir kısmı da üreticiler
tarafından üretimde kullanılmaktadır. Nihai tüketicilere satılan ürünler çok
sayıda kişiye satılmakta ve tüketim küçük miktarlar şeklinde gerçekleşmektedir.
Bu satışlarda genellikle araç Plakaları sisteme işlenmekte ve karşılığında fiş
verilmektedir.
Nihai tüketimde bu şekilde
olmakla birlikte kimi üretim tesislerinde toplu tüketimler gerçekleşmektedir.
Örneğin maden ocaklarında, kum ve çakıl istihsal yerlerinde akaryakıt tüketimi
üretim amaçlı olarak yüksek miktarlarda gerçekleşmektedir. Bunlar için
satıcılar tarafından fatura tanzimi yapılmakta ancak nihai tüketicideki gibi
Plaka girme benzeri güvence oluşturacak işleme rastlanılmamaktadır. Diğer bir
ifadeyle de nihai tüketimdeki kadar takip kolaylığı oluşmamaktadır.
Yine kamuoyunda “Silici Operasyonu”
olarak bilinen olaya bakıldığında da nihai tüketiciler tarafından tüketilen
akaryakıtların maden ve taş ocaklarında tüketilmiş gibi gösterilerek vergi
kayıp ve kaçakçılığına sebebiyet verildiği bilinmektedir.
Öte yandan belirtilen
operasyonda yer alan basın bilgilerine göre vergi kayıp ve kaçakçılığına neden
olanlar elektronik ortamda yapılan takiplere müdahale ederek amaçladıkları
sonuca ulaşıldığı görülmektedir. Diğer bir ifadeyle de elektronik denetimin tek
başına yeterli olmadığı görülmektedir.
Bu kapsamdaki önerimiz mali
idareye tanınacak yetki eşliğinde nihai tüketimlerin (bireysel tüketim)
dışındaki akaryakıt satışlarının belli aralıklarla vergi dairelerine
bildirilmesi, vergi dairelerinin bu satışların gerçekliğine yönelik yoklama
memurları vasıtasıyla kontrol sağlamasıdır.
Konuyu detaylandıracak
olursak, akaryakıt bayileri tarafından faturalar eşliğinde satılan yakıtların,
aylık veya onbeşgünlük sürelerle bağlı bulunulan vergi dairesine bildirilmesi, belli
bir miktar veya tutarı aşan satışların vergi daireleri tarafından, yapılacak
yoklama eşliğinde fiilen denetlenmesidir.
Bu önerimizde vergi
dairelerine ve yoklama memurlarına ilave iş yükü çıkacağı düşünülebilecektir.
Bunun için yoklamalarda risk faktörünün esas alınması yöntemi kullanılabileceği
gibi yoklama memurlarının sayısının artırılması da düşünülebilir. Yoklama
memurunun sayısındaki artış, istihdama ayrıca katkı sağlayacağı gibi vergi
kayıp ve kaçakçılığının azalmasında da önemli bir rol oynayacaktır.
Sonuç olarak elektronik
denetimle fiziki denetimin bütünleşmesi
halinde akaryakıtta ki vergi kayıp ve kaçakçılığının daha da azalacağı
düşünülmektedir.
Kaynakça
- 213 Sayılı Vergi Usul
Kanunu
- 16.04.2021 tarih ve 139
sayılı yazı ile verilen kanun teklif ve gerekçesi
- 5015 Sayılı Petrol
Piyasaları Kanunu
- 5307 Sayılı
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları Piyasası Kanunu
- 5607 Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu
- 6183 Sayılı Amme
Alacakları Tahsil Usulu Hakkındaki Kanun
-YASAL UYARI-