Bırakın sözleşmeniz kendiliğinden uzasın
Damga vergisinin konusu kâğıt. Damga vergisinin doğması için öncelikle kanunda belirlenmiş bir kâğıt veya elektronik ortamda düzenlenmiş bir belge ya da veri olması, bu kâğıt, belge ya da verinin imzalanmış olması ya da imza yerine geçecek bir işaret konmuş olması gerekiyor.
Damga vergisine tabi kâğıtların hükümlerinin yenilenmesine, uzatılmasına, değiştirilmesine, devrine veya bozulmasına ilişkin mektup ve şerhler de damga vergisine tabi.
Verginin konusu kâğıt olunca, şekli konular özün önüne geçebiliyor. Bu durumda da ticari gerekler elveriyorsa, vergiden kaçınmak daha olanaklı hale geliyor. Ticari gerekler elvermiyorsa veya dikkatli olunmazsa da riskli ve maliyetli bir sonuç ortaya çıkabiliyor.
Bu konuya en iyi örnek olarak gördüğüm, sözleşmelerin süresinin uzaması/uzatılması konusunu yazmak istedim bugün.
Yasal düzenleme
Damga Vergisi Kanunu’nun 14. maddesine göre, sözleşmenin süresinin uzatılması durumunda, aynı tutar veya oranda vergi ödenmesi gerekiyor.
Kanun’da sürenin kendiliğinden uzadığı durumla ilgili açık bir düzenleme yok.
Süresi kendiliğinden uzayan sözleşmenin damga vergisi
Damga vergisinde vergiyi doğuran olay, vergiye tabi kâğıtların düzenlenerek imzalanması, vergiye tabi kâğıt niteliğinde bulunan veya onun yerini alan mektup ve şerhlerle, kâğıdın hükümlerinin yenilenmesi, uzatılması, değiştirilmesi, devri veya bozulması ile meydana geliyor.
Bu açık hüküm nedeniyle, vergiyi doğuran olaylardan herhangi birisi gerçekleşmeden, hukuki bir işlem olmaksızın, sözleşme süresinin, sözleşmede yer alan hükümler gereği kendiliğinden uzadığı durumlarda, süresi uzayan sözleşme için yeniden damga vergisi hesaplanması söz konusu değil.
Sözleşme süresini uzatan kâğıt ve şerhlerin damga vergisi
Yaygın olmamakla birlikte bazı sözleşmelerde, sözleşme süresinin uzatılması tarafların iradelerine bağlanıyor ve tarafların bildirimi veya sözleşmeye konacak yeni bir şerhle sözleşme süresi uzayabiliyor.
Sözleşmenin süresinin bitmesinden sonra, sürenin uzatıldığına ilişkin Damga Vergisi Kanunu’nun 2. maddesine uygun bir şerh veya bir mektup bulunması halinde, bu mektup ve şerhler de damga vergisine tabi.
Görüldüğü gibi, hukuki sonuçları esas olarak aynı olmakla birlikte, sözleşmenin tarafların iradeleriyle sonlandırılması ile tarafların iradeleriyle uzatılması alternatifleri, tamamen farklı vergileme sonuçları ortaya çıkarıyor.
Sürenin kendiliğinden uzamasında vergilemeyle ilgili Gelir İdaresi görüşü
Damga vergisine tabi kâğıtların süresinin kendiliğinden uzaması durumunda vergi uygulaması konusunda, zaman zaman farklı düşüncelere rastlamakla birlikte, bence herhangi bir tereddüt yok. Ancak yine de konuyla ilgili görüşlere bir bakalım.
Gelir İdaresi özelge havuzunda yer alan 15 Ekim 2015 tarihli ve 1029 sayılı özelgede, konu bütün yönleriyle yanıtlanmış. Özelge konusu işlem özetle şu şekilde:
İki taraf arasında imzalanan protokolde, bu protokolün süresinin bir yıl olduğu, taraflardan herhangi birinin protokol süresinin bitiminden 2 ay önce bildirimde bulunmaması halinde protokolün aynı şartlarda birer yıl süre ile yürürlükte kalmaya devam edeceği hükmüne yer verilmiş. Daha sonra taraflardan biri diğerine yazdığı yazıyla protokolün aynı şartlarla devam edeceğini bildirilmiş. Dolayısıyla sözleşme süresi sözleşme hükmüne göre kendiliğinden uzamamış, yazılan yazıyla uzamış.
Konuyla ilgili olarak özelgede şu sonuca ulaşılmış:
Daha önce düzenlenmiş bir sözleşmenin, aynı şartlar ile devam edeceğine dair düzenlenen süre uzatımının bildirimine ilişkin kâğıdın, atıf yapılan kâğıdın içerdiği bedel üzerinden damga vergisine tabi tutulması gerekir.
Bildirim yapılmasaydı ne olurdu?
Bildirim yapılmasaydı, sözleşmede yer alan hüküm nedeniyle sözleşme süresi kendiliğinden bir yıl daha uzayacaktı.
Yeni bir sözleşme, protokol, bildirim, mektup veya adına ne derseniz deyin bir kâğıt düzenlenmediği için yeni bir damga vergisi söz konusu olmayacaktı.
Hiçbir anlam ifade etmeyen, muhtemelen hiçbir hukuksal sonuç da doğurmayacak gereksiz bir bildirim, yeni bir vergi ödeme yükümlülüğüne yol açmış, Gelir İdaresinin yorumuna göre.
Burada amacım özelgenin doğruluğunu tartışmak değil. Bildirimin yeni bir hukuksal durum yaratmadığı, sözleşmenin zaten kendiliğinden uzadığı ve buna bildirimin bir etkisinin olmadığı, dolayısıyla bildirim için damga vergisi ödenmesi gerekmediği düşüncesindeyim. Ancak tartışma konumuz bu değil. Konumuz bir bildirim yapılmadan sözleşme süresinin kendiliğinden uzaması durumu. Bu durumda da Gelir İdaresinin vergi olmayacağı görüşünü söylediği çıkıyor. Kaldı ki aynı yönde başka özelgeler de var.
Danıştay kararı
Danıştay Dergisinin 147. sayısında, kendiliğinden uzayan sözleşme için tarh edilen damga vergisinin hukuka uygun olmadığına ilişkin bir karar yayınlandı. Danıştay Dokuzuncu Dairesinin 06.12.2017 tarih ve E:2015/9652 K:2017/8904 sayılı kararı, hem verilen karar, hem de gerekçeleri açısından incelemeye değer. Kararda özetle şu açıklama ve hüküm var:
Damga vergisinin doğması için öncelikle kanunda belirlenmiş bir kâğıt veya elektronik ortamda düzenlenmiş bir belge ya da veri olması, bu kâğıt, belge ya da verinin imzalanmış olması ya da imza yerine geçecek bir işaret konmuş olması gerekmektedir. Bu kâğıtların hükümlerinin yenilenmesi durumunda ise sadece bu kâğıtların yenilenmesine ilişkin mektup ve şerhlerin damga vergisine tabi olduğu düzenlemesine yer verildiği görülmektedir.
Damga Vergisi Kanunu’nun 2. maddesinde şerhlerden bahsedilmekle birlikte mektup ve şerhin yasal tanımı yapılmamıştır. Şerh; bir anlatım veya yorumlama, bir şeyi açıklamak amacıyla bir kâğıda yazılmış olan ifade olarak tanımlanabilir. Şerh yazılı olan bir kâğıdın, herhangi bir yerine, boşluğuna konulabilir. Önceden düzenlenmiş bulunan kâğıdın altına veya arkasına bir boşluğa, bu kâğıdın hükümlerinin yenilenmesine, uzatılmasına, değiştirilmesine, devrine veya bozulmasına ilişkin şerh konulması halinde bu kâğıt damga vergisine tabi olur.
Olayda, davacı şirketin imzalamış olduğu alan tahsis sözleşmelerinde yer alan “yeni dönem için yenilememe ihbarında bulunulmadığı takdirde tahsis süresi, tahsis bedeli hariç olmak üzere aynı hüküm ve koşullarla 1 (bir) yıl daha uzayacaktır” şeklindeki maddenin, mevzuat hükümleri ve yapılan açıklamalar karşısında damga vergisine konu kâğıdın hükümlerinin yenilenmesine ilişkin kâğıda konulmuş bir şerh olarak kabulünün mümkün olmadığı, bu nedenle, sözleşmede bulunan bu hüküm gereğince süresi kendiliğinden uzayan sözleşmenin Damga Vergisi Kanunu’nun aradığı anlamda damga vergisine tabi bir sözleşme olarak kabul edilemeyeceği, aksi düşüncenin, verginin kanuniliği ilkesine aykırı olarak kanunda yazılı olmayan bir durumun yorum yoluyla genişletilerek vergi alınmasına yol açacağı sonucuna ulaşılmıştır.
Bu durumda, davacı şirketin imzalamış olduğu, içerdiği bir madde uyarınca süresi kendiliğinden uzayan alan tahsis sözleşmeleri için yapılan, dava konusu damga vergisi tahakkukunda hukuka uyarlık bulunmadığı anlaşıldığından aksi gerekçe ile davanın reddine karar veren vergi mahkemesi kararında isabet bulunmamaktadır.
Üç örnek sözleşme, üç ayrı vergi uygulaması
Üç farklı kira sözleşmesi düşünelim.
Birisi 10 yıllık, ancak tarafların beşinci yılın sonunda sözleşmeyi feshetme yetkisi var.
İkincisi 5 yıllık, ancak tarafların beşinci yılın sonunda sözleşmeyi bir beş yıl daha uzatma yetkisi var.
Üçüncüsü beş yıllık, taraflardan birisi sözleşmeyi feshetmezse, sözleşme bir beş yıl daha uzar.
Bu üç tip sözleşmenin üçünün de vergilemesi farklı. Tek tek bakalım:
Birinci sözleşmede, 10 yılın kira bedeli üzerinden, sözleşme imzalandığında vergi hesaplanır.
İkinci sözleşmede, sözleşmenin imzalandığı tarihte 5 yıllık kira tutarı üzerinden vergi hesaplanır. Beşinci yılın sonunda taraflardan birisi süreyi bir beş yıl daha uzatırsa, buna ilişkin kâğıt veya şerh de vergiye tabi olur. Yani bir beş yıllık kira bedeli üzerinden beşinci yılın sonunda ayrıca vergi ödenir.
Üçüncü sözleşmede, sözleşmenin imzalandığı tarihte beş yıllık kira tutarı üzerinden vergi hesaplanır. Kira süresi kendiliğinden uzadığı sürece yeni bir vergi doğmaz.
Gördüğünüz gibi vergi tutarı ve vergi ödeme zamanı yapacağınız sözleşmeye bağlı olarak oldukça değişebiliyor.
Elbette bir de dördüncü tip sözleşme olabilir. Kira süresi bir yıl olarak belirlenir, süre kendiliğinden her yıl bir yıl daha uzar. Böylece sadece bir yılın kirası üzerinden damga vergisi ödemiş olursunuz, bir daha da vergi ödemezsiniz.
Bu arada hatırlatalım, fesihnameler de ayrıca damga vergisine tabi.
Recep Bıyık
www.pwc.com.tr/