Mazeret izni nasıl alınır?
Mazeret izni, çalışanların çeşitli sebeplerle kullandığı ücretli izinlerdir. Evlenme ve evlat edinme durumlarında üç gün olarak kullanılır. Çalışanın annesinin, babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün izin verilir. Eşi doğum yaparsa izin beş güne çıkar
İşçilerin izin hakları genellikle yıllık ücretli izin hakkı üzerinden konuşulur. İş Kanunu yıllık ücretli iznin dışında işçilere mazeretlerine bağlı olarak izin kullanma hakkı tanımıştır. Mazeret izni denilen bu izinler, işçinin kendinden, ailesinden veya çevresinden kaynaklanan bazı durumlarda, işçinin işverenden onay almaksızın izin kullanabilmesinin yolunu açmaktadır. Günümüzde özellikle yabancı birçok şirket yasal mazeret izni kurallarının da ötesine geçerek, çalışanın gerekçe göstermeksizin dahi yıllık izin dışında izin kullanabilmesine imkan tanıyor. Çalışana izin konusunda esneklik tanındıkça verimliliğin aratacağı düşünülüyor. Bununla birlikte biz bugün kanunun getirdiği mazeret izinleri üzerinde duracağız.
Ücretli veya ücretsiz olabilir
Mazeret izinleri ücretli olabileceği gibi ücretsiz de olabilmektedir. Ücretli mazeret izinlerinde ücret bazı durumlarda işveren tarafından ödenirken bazı durumlarda SGK tarafından ödenir. İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli izin verilir. İşçilerin en az yüzde 70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir. Kanunda doğrudan mazeret izni başlığı altında sayılmamakla birlikte hamilelikte periyodik kontroller için verilen izinler, doğumdan sonraki bir yıl içinde günde 1,5 saat verilen süt izni de ücretli mazeret izni niteliğindedir. Bahsedilen bu izinler ücreti işveren tarafından karşılanan mazeret izinleridir.
Ücreti SGK tarafından karşılanan mazeret izinleri ise, hekim raporu ile verilen iki günü aşan hastalık dinlenme izinleri, tekil gebelikte 16 haftalık, çoğul gebelikte 18 haftalık doğum izni, doğum izninden sonra kullanılabilen, kaçıncı doğum olduğuna bağlı olarak 60, 120, 180 gün olarak verilen yarım günlük izinler ve evlat edinme halinde verilen 8 haftalık izindir. Bu izinler de mazeret izni niteliğindedir. Bu izinlerde çalışan doğrudan ücret almamakta, mazeretine bağlı olarak SGK’dan ödenek almaktadır. Ödenek miktarı ücretinden farklı olabilmektedir.
Ücretsiz izinde işveren onayı gerektiren duruma dikkat
Sayılan durumlar dışında işçi ücretsiz izin talep ediyorsa, bu talebin işveren tarafından onaylanması gerekmektedir. Eğer işveren onaylamazsa işçi ücretsiz izne çıkamayacaktır. Hatta onaylanmamasına rağmen işe gelmezse, bu durum mazeretsiz devamsızlık oluşturacak ve iş sözleşmesinin tazminatsız feshine yol açabilecektir. İşverenin yukarıda sayılan istisna dışında diğer ücretsiz izin talepleri de ancak işçi tarafından yazılı olarak kabul edilirse uygulamaya konulabilecektir.
İşverenin yazılı onay almadan uygulamaya koyacağı ücretsiz izin uygulaması işverenin iş sözleşmesini feshi olarak değerlendirilebilecek, geçerli feshin kurallarına uyulmadığı için de işçi işe iade ve tazminat haklarını talep edebilecektir.
Doğumdan sonra 6 ay...
Ücretsiz mazeret izinleri ise kadın çalışana doğum izninden sonra yazılı talepte bulunması halinde kullandırılan 6 aya kadar ücretsiz izin ve yıllık iznini şehir dışında geçirecek çalışanlara talep etmeleri halinde verilmesi zorunlu olan dört güne kadar yol iznidir. Bunların dışındaki ücretsiz izinlerse ancak işveren ile işçinin anlaşması halinde yürürlüğe konulabilecektir. Tek taraflı ücretsiz izin uygulaması mümkün değildir.
Mazeret iznini kullanabilmek için hangi belgeler gerekiyor?
Kanunda sayılan mazeret izinlerinin nasıl kullanılacağı düzenlenmemiştir. Kanunda mazeret izni başlığı altında sayılan izinler gün olarak belirlendiğinden, yıllık iznin aksine işgünü olarak değil normal gün olarak sayılacaktır. İznin içine denk gelen hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri de mazeret izni süresinden düşürülebilecektir. İlgili mazeret izinlerinin ne zaman kullanılacağına dair net bir düzenleme olmadığından, makul olmak şartıyla iznin ne zaman kullanılacağını belirleme hakkının işçiye ait olduğu değerlendirilmektedir.
Evlilik izni kullanırken...
İş Kanunu’nda evlilik izninin ne zaman ve nasıl kullandırılacağı ile ilgili açık bir hüküm bulunmamaktadır. İznin nikah öncesinde ya da nikah sonrasında kullanılması gerektiğine dair bir kural da yoktur. Sadece bu izni kullanabilmek için evliliğin gerçekleşecek olması aranmaktadır. Dolayısıyla, evlilik izni evliliğin gerçekleştiği süreçte de, evlilik sonrasında da kullanılabilir. İzin süresinin başlatılabilmesi açısından bazı tarihler önemli. Bunlar; nikah için gün alınması, nikah tarihi, davetide belirtilen günlerdir.
Nikah dairesinden belge
Evlilik izni talebinde bulunan işçi, evlilik iznini resmi nikah tarihinden önce almak istiyorsa evlendirme dairesinden nikah tarihini ve saatini belirten onaylı bir evrak almalı ve izin talep dilekçesi ile işverene sunmalıdır. Diğer taraftan, izin resmi nikahtan sonra kullanılmak isteniyorsa evlilik cüzdanının bir örneğinin işverene sunulması gerekir. Mazeret izni başlığı altında sayılan izinlerde, izni doğuran olay ile iznin bağlantısını koparmayacak kadar süre geçmiş olması da işçinin izin kullanmasına engel olmayacaktır. Arada makul süre olması önemlidir.
Cem Kılıç
http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/cem-kilic/mazeret-izni-nasil-alinir-6117760