Fatura Aracılık Sisteminde Freelancerlar İçin Vergi Riski
Freelance(serbest) çalışma sisteminin sabit maliyetleri minimize eden yapısı, freelancer çalışanlara kurumsal firmalar tarafından da bir talep oluşmasını sağlamıştır. Ancak freelance hizmeti talep eden müşterinin giderlerini nizami bir şekilde belgelendirmek istemesi hususu, freelancerların aşması gereken sorun haline dönüşmüştür.
Freelancerların evden çalışması ve birçoğunun vergi mükellefiyeti tesis etmeden faaliyetine devam etmesi sadece onlar açısından vergisel bir eksik değildir. Aynı zamanda maliyetlerini hizmet aldığı kişilerin düzenledikleri faturalarla belgelendiren firmalar açısından da tevsik edici belge yönünden bir eksikliğe neden olmaktadır. Zira Vergi Usul Kanunu’nun 227. Maddesi adı geçen Kanun uyarınca tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsikinin mecburi olduğunu belirtmiştir.
Bahsi geçen evinde mükellefiyet tesis etmeden gelir elde eden freelancerlar için fatura düzenleme sorununun varlığı, vergi mükellefi olmadan fatura kesilebilmesine imkan tanındığını belirten iş modellerinin ortaya çıkmasını da beraberinde getirmiştir. Sistem özetle şöyle çalışmaktadır; sisteme kayıt olan freelancer fatura kesilmesini istediği müşterisinin bilgilerini aracı firmaya iletiyor. Aracı firmada hizmetin verildiği müşteri ile iletişime geçerek ödemenin kendisine yapılmasını sağlıyor. Hizmetin verildiği müşteri ödemeyi aracı sisteme yapmasını takiben, fatura aracı sistemin şirketi tarafından bu şirketin adıyla düzenlenir ve hizmeti alan firmaya gönderilir. Freelancer ödemesini belirli bir komisyon kesildikten sonra yine aracı firmadan alır. İş modelinin genel olarak işleyişi bu şekildedir peki vergisel kısmı hangi temele dayanmaktadır?
Fatura Aracılık Sisteminin Vergisel Boyutu
Yukarıda ki açıklamalardan da anlaşılabileceği üzere fatura aracılığı yapan firma özetle hizmeti kendisi ifa etmiş gibi fatura düzenlemektedir. Bu bakımdan hizmeti alan kişiler için herhangi bir risk bulunmamaktadır. Aldıkları faturaları VUK 227. Madde uyarınca gider kayıtlarını tevsik etmede ve KDV 29 ve 34. Maddeleri uyarınca KDV indiriminden yararlanmada kullanabileceklerdir.
Ancak sistemin işleyişi irdelendiğinde görünüm itibariyle hizmet alış verişi yalnızca freelance ve hizmet verdiği kişiler arasında gerçekleşmemektedir. Çünkü fatura, aracı kurum tarafından kesildiğinden hizmetin öncelikle freelancerdan alındığı daha sonra hizmet talep edene sunduğu manzarası ortaya çıkmaktadır. Uygulanan sistem aşağıdaki şemada görüldüğü gibi çözümlenirse işlemler bu şekilde gerçekleşmektedir;
Şemada gösterilmeye çalışıldığı üzere esasında hizmeti müşteriye ulaştıran freelancerdır. Ancak faturanın aracı kurum tarafından düzenlenerek tahsilatın yapılması ve daha sonra komisyon alındıktan sonra freelancera ödeme yapılması vergisel olarak durumun seyrini değiştirmektedir. Ortaya çıkan manzara da aracı kurumun, öncelikle hizmeti freelancerdan satın aldığı daha sonra hizmeti talep edene sattığı görüntüsü ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar işin gerçek mahiyetinin böyle olmadığı düşünülebilecek olsa da tahsilatı kimin yaptığı ve faturanın kim üzerinden düzenlendiği husususlarıyla bu sonuca varılmaktadır.
Ortaya Çıkan Vergisel Risk
Önceki bölümde açıklanmaya çalışıldığı üzere hizmeti alanlar açısından vergisel bir risk bulunmamaktadır. Ancak freelancer ve aracı kurum arasındaki işlemler için bazı vergisel yükümlülükler doğmaktadır. Ortaya çıkan yükümlülükler aracı kurumun mukimlik (yerleşik olma) durumuna göre iki farklı şekilde yorumlanabilecektir. Yorumlama yapılırken yalnızca freelance çalışanın vergisel ödevleri tartışılacaktır.
1. Aracı Kurumun Türkiye’de Yerleşik Olması
Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. Maddesi’nde ticaret şirketlerinin serbest meslek işleri dolayısıyla yaptıkları ödemelerden %17 — %20 arasında gelir vergisi tevkifatı yapma zorunluluğu olduğu belirtilmiştir. Buna göre eğer aracı kurum Türkiye’de işyeri veya daimi temsilciye sahip ise freelancerlara yapılan ödemelerden gelir vergisi tevkifatı yapması gerekmektedir. Yapılan ödemelerden gelir vergisi tevkifatı yapılması halinde freelancerların gelir vergisi bakımından vergisel ödevi yerine getirilmiş olacaktır.
KDV açısından ise öncelikle yapılan işin sürekliliği irdelenmelidir. Buna göre sürekli olarak freelance faaliyetiyle iştigal eden kimselerden alınan hizmetler dolayısıyla KDV doğacaktır. Burada ayrım eğer freelancer yapmış olduğu işler nedeniyle Gelir Vergisi Kanunu’nun 18. Maddesi kapsamında ise KDV yükümlülüğünün 2 no.lu beyanname ile aracı kurum tarafından yerine getirilmesini talep edebilir. Aksi durumda ise freelancerın KDV mükellefi olması ve aracı kuruma hizmet faturası kesmesi gerekmektedir.
2.Aracı Kurumun Yurt Dışında Olması ve Vergi Kesintisi Yapmaması
Diğer bir olasılık ise fatura araçlığı yapan şirketin yurt dışında mukim olması ve Türkiye’de işyeri, daimi temsilci bulundurmaması veya Türkiye’de mukim olsa bile freelancerlara yapmış olduğu ödemelerden kesinti yapmaması, adına KDV beyanında bulunmaması halidir.
Böyle bir durumda freelancerlar almış oldukları ödemeler dolayısıyla vergisel ödevlerini kendileri yerine getirmelidir. Vermiş oldukları hizmet ister serbest meslek faaliyeti kapsamında ister ticari kazanç hükmünde değerlendirilsin hem gelir vergisi hem de KDV mükellefiyeti tesis etmeleri gerekmektedir.
Sunmuş oldukları hizmetler dolayısıyla freelancerların elde ettikleri kazançları, yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan etmeleri gerektiği açıktır. KDV konusunda ise her ne kadar hizmet direkt olarak müşteriye ulaştırılmış olsa da aracı kurumun bu hizmeti düzenlediği faturanın muhteviyatında belirtmesi, hizmetin ilk önce aracı kuruma daha sonra son müşteriye verildiği sonucunu doğuracaktır. Hal böyle olunca freelancerların aracı kurumlara satmış oldukları hizmetler için KDV’li fatura düzenlemesi gerekir. Zira katma değer vergisinin temeli mal veya hizmetin üzerine değer eklenen her aşamada vergilendirilmesine dayanmaktadır. Şemada da görülebileceği üzere 100-TL’lik hizmet ilk aşamada 90-TL ikinci aşamada 100-TL olarak hizmeti talep edene sunulmuştur.
Sonuç
Fatura aracılık sistemi, dışarıdan alınan hizmet giderlerini belgelendirmek açısından firmalar için faydalı bir model olarak görünmektedir. Ancak sistemin freelancerlar açısında gelir vergisi ve KDV kapsamında geriye dönük cezalı tarhiyat riski ortaya çıkardığı değerlendirilmektedir.
Semih TAŞKIN