Mali Müşavirlikte muhasebe ile birlikte denetim faaliyetinin önemi

Bu çalışmada Mali Müşavirlik Mesleği açısından muhasebe faaliyetleri ile birlikte Denetim ve Danışmanlık faaliyetlerinin tanımı, önemi ve bu faaliyetlerin Bağımsız Denetim faaliyetleriyle karşılaştırılması yapılmıştır.

Ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik değişimle birlikte iç denetimin rolü de giderek değişmiş ve geleneksel görev tanımında varlıkların korunması ve uygunluk sağlamak olan iç denetimin tanımı, artık üst düzey kararların alınmasında, organizasyonun risklere karşı korunmasında ve kontrol sistemlerinin geliştirilmesinde daha etkin olarak kullanılmaktadır. İç denetimin değişen rolü ile birlikte, danışmanlık faaliyetlerinin de önemi artmıştır. Bu önemin gereği olarak İç Denetim, İç kontrol ve Bağımsız Denetim faaliyetleri arasındaki farklar konusunda daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulduğu görülmüş olup, bu konuda şirketlerin iç denetim ihtiyaçlarının iyi anlaşılması ve ihtiyacı karşılayacak şekilde hareket edilmesi gerektiği üzerinde durulacaktır.

1.GİRİŞ

Ülkemizde Mali Müşavirlik mesleği 13 Haziran 1989 tarihinde yasal kimliğine kavuşmuş ve 26 yıldan bu yana meslek gelişimini sürdürmüştür. Günümüzde Mali Müşavirlik mesleğinin önemi, özellikle işletmecilik alanındaki gelişmelere paralel olarak her geçen gün daha da artmaktadır.
Meslek daha önceleri sadece defter tutmak olarak değerlendirilirken, günümüzde planlama, karar verme, ve kontrol aşamalarında etkin rol oynayan, mali nitelikli işlemleri ve Finansal tabloları yorumlayarak işletmenin geleceğine ilişkin bilgi verme görevini üstlenen profesyonel bir meslek haline dönüşmüştür.
Mali Müşavirlik mesleğinden beklenen performansın en üst düzeyde sağlanması için, mesleğin ve unvanın içinde barındırdığı muhasebenin temel faaliyetleri dışında iç denetim, iç kontrol ve finansal tabloların yorumlanmasının da yapılabileceğinin bilinmesidir.
Makalenin amacı, Mali Müşavirlik mesleğinin asli görevleri arasında yer alan Defter Tutma, Beyanname düzenleme, Danışmanlık ve Denetim faaliyetlerinin ve özellikle de İç Denetim-İç Kontrol faaliyetlerinin şirketler için Bağımsız Denetim faaliyetlerinin etkinliğini arttırıcı, hatta Bağımsız Denetimin etkinliğinin sağlanması için birinci derece önem arz eden faaliyetlerin bütünü olduğunun bilinmesinin tespitidir.

Dolayısıyla İç Denetim ve İç kontrol vazgeçilmez unsurlar olup, yeni TTK sürecinde KOBİ’ler için olmazsa olmaz olgular ve faaliyetler olarak değerlendirilecektir. İç Denetim ve İç Kontrol şirketler için bütün yıl boyunca devam etmektedir. Ancak Bağımsız Denetim yılda bir defa ve dönem kapandıktan sonra yapılmaktadır ve Bağımsız Denetim Raporlarına dayanmaktadır. Oysaki iç denetim bütün yıl boyunca yalnızca mali konularda değil, şirket idaresinin tüm fonksiyonlarını kapsayan ve tüm birimleri ilgilendiren ayrıntılı bilgi vermektedir. İç kontrolün ve İç denetimin amacı; işletmenin varlıklarını korumak, Muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenirliliğini, faaliyetlerin verimliliğini ve kaynakların ekonomik ve verimli kullanılmasını ve Yönetim tarafından belirlenmiş hedeflere ve amaçlara ulaşılmasını sağlamaktır. Bu nedenle işletmeler için iç kontrol ve iç denetim bir zorunluluktur.

2.Mali Müşavirlik Mesleği Açısından Muhasebe Faaliyetlerinin Önemi 

3568 sayılı Serbest Muhasebecilik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre Muhasebecilik ve mali müşavirlik mesleğinin konusu gerçek ve tüzelkişilere ait teşebbüs ve işletmelerin;

a) Genel kabul görmüş muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince, defterlerini tutmak, bilanço, kar-zarar tablosu ve beyannameleri ile diğer belgelerini düzenlemek ve benzeri işleri yapmak.
b) Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak.
c) Yukarıdaki bentte yazılı konularda, belgelerine dayanılarak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmaktır.
Bir işyerine bağlı olmaksızın yukarıda belirtilen faaliyetleri yapanlara serbest muhasebeci mali müşavir denilmektedir.
Meslek Mensubu Mali Müşavir, resmi ve özel kurumların gelirlerini ve giderlerini, çeşitli adlardaki (işletme defteri, serbest meslek kazanç defteri vb.) defterlere kaydeder, kişi veya kuruluşların yükümlü oldukları vergi beyannamelerini düzenler. Kişi ve kuruluşlar adına vergi daireleri ile uzlaşma işlemlerini gerçekleştirir, özel kurumların Sosyal Güvenlik Kurumu ile ilişkilerini düzenler, gerçek ve tüzel kişilere ait işletmelerin, muhasebe sistemlerini kurar, geliştirir, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenler veya bu konularda danışmanlık yapmaktadır. Belgelere dayanarak inceleme ve denetim yapar, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş bildirir, rapor düzenler, tahkim, bilirkişilik vb. işleri yapar. Vergi, fon, gecikme faizi ve cezalar hakkındaki uyuşmazlık işlerini çözümler, Şirketlerin ortaklık ve tasfiye işlemlerini yerine getirir. Vergi İdare Mahkemeleri ve adli yargıda, sermaye artırımı ve bankalara sunulan bilançoların incelenmesi vb. konularda bilirkişilik yapar. Kamu kurumları ile teşebbüs ve işletme sahipleri arasında hakemlik yapar, Fizibilite raporları hazırlar. Sermaye piyasası kurulu ve diğer kuruluşlarca yaptırılacak muhasebe denetim işlemlerinde, fon kaynaklı kredilere ilişkin tespit işlemlerinde bulunur.
Mali Müşavirin mesleki faaliyetlerinin önemi, her şeyden önce işletme sahiplerinin kendi mali durumları hakkında bilgi edinme ihtiyacından doğar. Öyle ki; işletme büyüdükçe bu ihtiyaç daha da artar. Özellikle böylesine bir rekabet ortamında işletme sahiplerinin sağlıklı karar alabilmeleri için sağlıklı muhasebe bilgilerine ihtiyaçları vardır. İşletmenin varlıklar, borçlar, stoklar, kârlılık durumu, yıllar itibariyle gösterdiği performansı bilmek ve buna göre karar almak gerekmektedir. Bu beraberinde mali müşavirlik mesleğine olan ihtiyacı ortaya koymaktadır.
Halka açık şirketlerde pay sahiplerinin ve sermaye  piyasalarında  da tasarruf sahiplerinin verecekleri kararlarda, muhasebenin ve mali tabloların önemi ortaya çıkmaktadır. Bu kişilerin gerek haklarının korunmasında ve gerekse ileriye  dönük  kararlarında,  mali  müşavirin önemli fonksiyonu bulunmaktadır. Şeffaf, samimi, doğru ve güvenilir olmayan mali tablolar karşısında, pay sahipleri veya tasarruf sahipleri çok olumsuz etkilenecektir. Bu olgu da mesleğin gereğini yalın bir şekilde ortaya koymaktadır.
Mesleğin çok önemli bir fonksiyonu da “vergi” mükellefiyetinin tam ve zamanında yerine getirilmesinde ortaya çıkmaktadır. Bilindiği gibi ; işletmecilik açısından “vergi”, işletmelerin bir bakıma görünmeyen ortağı olan devletin payıdır. Yani devlet, belli oranda işletmelerin ortağı gibidir ve ortaklık payını da vergi olarak alır. İşte bu noktada mali müşavirin önemi ortaya çıkmaktadır. Çünkü kayıtlar ne kadar sağlıklı düzenlenirse devletin hakkı da o kadar korunmuş olur. Dolayısıyla bu fonksiyonu ile mali müşavir bir kamu görevi de üstlenmiş olmaktadır. 

3.Mali Müşavirlik Mesleği Açısından Denetim ve Danışmanlık Faaliyetlerinin Önemi

3.1 İç Denetim Nedir?

İç Denetim, bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer katmak amacını güden bağımsız ve objektif bir güvence ve danışmanlık faaliyetidir. İç Denetim, kurumun risk yönetim, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkililiğini değerlendirmek ve geliştirmek amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek kurumun amaçlarına ulaşmasına yardımcı olur.

1. İç Denetim Türleri Nelerdir?

1. Mali Denetim, mali raporlardaki verilerin, Denetlenen birimin varlık ve yükümlülüklerinin gerçek değeri ile, finansman kaynakları, varlıklarının yönetimi ve tahsis edilen bütçe ödenekleri ile uyumlu olup olmadığının değerlendirilmesidir.
Kobi’lerde İç Denetim için pratik Bilgiler
2. Uygunluk Denetimi ise, bir örgütün mali işlemlerini ve diğer faaliyetlerinin    belirlenmiş yöntemlere, kurallar ve mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacı ile incelenmesidir. Yani uygunluk Denetiminin amacı, belli bir otorite tarafından konulmuş olan kurallara, uygulayıcıların uyma derecelerinin belirlenmesine yöneliktir.
3. Performans Denetimi, kurum ya da kuruluşun görevlerini yerine getirirken   kullandığı fiziki, mali ve beşeri kaynakların ekonomiklik, etkinlik ve verimlilik derecelerinin değerlendirilmesidir
4. Bilgi Teknolojileri Denetimi ise, Denetlenen birimin bilgi sistemlerinin güvenli olup olmadığının değerlendirilmesidir. Bu Denetim türü ayrıca Denetlenen bilgi sisteminde depolanan veri ve bilgilerin yeterliliğini ve doğruluğunu değerlendirmek için kullanılır. Bilgi sisteminin güvenliği, depolanmış bilgilerin yanlış kullanılmasının zarara uğratılmasının yada yok edilmesinin önlenme derecesi olarak tanımlanabilir.
5. Sistem Denetimi, Denetlenen birimin mali yönetim usullerinin eksikliklerini tespit etme ve giderme konusunda etkili olup olmadığının değerlendirilmesi olarak nitelendirilmektedir.
3.3 İç Kontrol Nedir?
İç kontrole ilişkin temel bir çerçeve belge olan COSO raporunda iç kontrol şu şekilde tanımlanmıştır; [1]
“İç kontrol genel anlamda bir kuruluşun yönetim kurulu, yöneticileri ve diğer personeli tarafından yönlendirilen ve aşağıdaki hedeflere ulaşmada makul güvence sağlamak üzere tasarlanmış bir süreçtir.”
COSO ya göre; İç kontrol kapsam itibariyle bir biriyle ilişkili beş bileşenden oluşmaktadır:
a-Kontrol Ortamı (Control Environment) : Kontrol ortamı, iç kontrolün temel unsurudur. İç kontrol sürecinin başarılı olması içinde yer aldığı kontrol ortamına bağlıdır. Kontrol ortamı, kurumun iş görme biçimini ifade eder. İç kontrolün başarısında en önemli rolü çalışanlar oynadığı için, kurum bünyesindeki her bireyin sorumluluklarını ve yetkilerini iyi bilmesi gerekmektedir
b-Risk Değerlendirme (Risk Assessment) : Kurumun hedeflerini gerçekleştirmesini engelleyen önemli riskleri tespit ve analiz ederek riskleri minimize edecek uygun önlemleri belirleme sürecidir.
c-Kontrol Faaliyetleri (Control Activities) : Kontrol faaliyetleri, kurumun hedeflerine ulaşmasına yönelik risklerle başa çıkmak ve kurumun hedeflerini gerçekleştirmek üzere uygulamaya konulan politikalar ve prosedürlerdir.
d-Bilgi ve İletişim (Information and Communication) : Etkin bir iç kontrol sistemi kurmak ve kurumun hedeflerini gerçekleştirmek için bir kurumun bütün kademelerinde bilgiye ihtiyaç duyulur.
e-İzleme (Monitoring) : İç kontrol sistemlerinin gözlemlenmesi yani (sistemin zaman içindeki performans ve kalitesinin değerlendirilmesi) gerekmektedir. Bu faaliyetlerin sürekli bir biçimde izlenmesi, bağımsız değerlendirmeler veya her ikisinin bileşimiyle sağlanabilir.

İç Denetim, bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer katmak amacını güden bağımsız ve objektif bir güvence ve danışmanlık faaliyetidir. İç Denetim, kurumun risk yönetim, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkililiğini değerlendirmek ve geliştirmek amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek kurumun amaçlarına ulaşmasına yardımcı olur.
İç Denetim faaliyetinin amacı; işletmenin hedeflerine ulaşması, kurumsal yönetim kalitesinin sağlanması ve işletmenin karşılaştığı risklerin yönetilmesine yardımcı olan iç kontrol sistemine ilişkin bağımsız ve tarafsız güvence sağlamaktır. Aynı zamanda, işletme kültürü, sistemleri ve süreçleri ile ilgili bilgi ve deneyim sahibi profesyonellerce yürütülen iç Denetim faaliyeti yönetime, risk yönetimi, kontrol ve kurumsal yönetim süreçlerinin gelişiminde görüş ve önerileri ile yardımcı olur.

İç Denetiminden beklenen katma değerin sağlaması bakımından aşağıda yer verilen süreçlerin uygun olarak yerine getirilmesi esastır.

• Planlama
• Denetimin Yürütülmesi
• Raporlama
• Denetim Sonuçlarının İzlenmesi.4.Bağımsız Denetim ve İç Kontrol İlişkisi Nedir?

Bağımsız Denetçinin, işletmenin iç kontrol sistemini kavramsı gerekir. Bağımsız Denetçi, muhtemel önemli yanlışlık türlerini belirleme, önemli yanlışlık riskini etkileyen faktörleri gözden geçirme ve ilave bağımsız Denetim tekniklerinin zamanlama, kapsam ve yapısını tasarlama süreçlerinde iç kontrol sistemine dair edindiği bilgilerden yararlanır.
İç kontrol sistemi ile Denetim riski arasında ters bir ilişki vardır. İç kontrol sisteminin etkinliği arttıkça denetim riski azalmakta, iç kontrol etkinliği azaldıkça denetim riski artmaktadır. Etkin bir iç kontrol sisteminin varlığı halinde denetçi kapsamı daraltabilecek ve daha küçük bir örnek büyüklüğü ile çalışabilecektir. Bu durumda doğal olarak denetime ayrılması gereken kaynakların azalmasını sağlayacaktır.

5.İç Denetim ve İç Kontrol İlişkisi Nedir?

İç kontrol, süreç ve iş akışları içine yerleştirilen, kişilerden etkilenen, işletmenin amaçlarına ulaşmasında kullanılan bir araç olarak makul bir güvence sağlar. Bu yönüyle iç kontrol işletme yönetiminin sorumluluğundadır. Etkinliğinin ve yerindeliğinin değerlendirilebilmesi için iç Denetim faaliyetine ihtiyaç duyulur. Dolayısıyla iç kontrol ve iç Denetim birbirinden farklı, ancak birbirini tamamlayan iki kavram olarak değerlendirilmelidir.

Organizasyonların kurumsallaşmasının temellerinden birini iç kontrol sisteminin varlığı oluştururken, iç kontrollerinin yerindeliği ve kalitesi İç Denetim faaliyeti ile değer bulur. İç Denetim, işlem ve hata odaklı yaklaşımdan süreç odaklı, işin doğru yapılmasıyla birlikte doğru işin yapılmasını öneren bir yaklaşım sergileyerek organizasyon için stratejik akıl ortağı, geliştiren ve değer katarak önceden alınması gereken tedbirleri belirten bir rol üstlenmektedir.

İç Denetim ve Bağımsız Denetim Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?

Piyasada İç Denetim ve İç kontrol ihtiyacının, Mali Müşavirler tarafından etkin şekilde karşılamasının yolunun; İç Denetim ve İç kontrol konusunda daha fazla bilgi sahibi olmak, ilgili kuruluşlara üye olmak ve İç Denetim ile birlikte Finansal Tablolar konusunda uzmanlaşmak ve Danışmanlık yapmak olduğu görülmektedir.
Stratejik olarak İç Kontrol-İç Denetim ve Bağımsız Denetim arasındaki farkların ve ilişkilerin tespiti yapılmış olup, Mali Müşavirlik mesleğinin içeriği ve yaptığı işler bakımından kapsamının çok geniş olduğu ancak muhasebe faaliyetleri ile birlikte iç denetim ve iç kontrol faaliyetlerine de önem verilmesi gerektiği görülmektedir. Bilgi deneyim ve yetkinliklerin gözden geçirilmesi gereken bir dönem başlamaktadır. Türkiye İç Denetim Enstitüsü’nün sunduğu standartlar ve Türkçe olarak gerçekleştirilen sertifika sınavları meslek mensuplarının yetkinliklerini, bilgi ve deneyimlerini geliştirmeleri açısından önemli bir kazanım olmaktadır. Bu süreç; aynı zamanda iş, eğitim ve kariyer fırsatları olarak da meslek mensuplarına geri dönecektir. İç Denetim ve İç Kontrol önem kazanmıştır. Uluslararası standartların artık bir zorunluluk haline getirdiği kalite gözden geçirme faaliyetleri, iç denetim birimlerinde gerçekleştirilmeye başlanmış olup, düzenlemelerde standartlar, sertifikasyon, kalite gözden geçirme ile ilgili referanslarda “Certified Internal Auditor (CIA)” olarak tanımlamalar yapılmaktadır.

6. Danışmanlık Faaliyeti Nedir ?

İç Denetim, işletme amaçları, faaliyetleri ve kaynaklarını etkileyebilecek risk unsurları ile ilgili kontrollerin yeterliliği ve etkinliği hakkında incelemeler yaparak güvence vermektedir. Ancak tam bir garanti veremezler. İç Denetim faaliyetlerinin yeterli ve etkili bir şekilde yürütülmesi, yönetimin hedeflerinin gerçekleşmesinde bir güvence oluşturmaktadır. Danışmanlık, üst yönetimin ihtiyaçları doğrultusunda ve işletme faaliyetlerine değer katmak, geliştirmek için öneri ve tavsiyelerde bulunmak yolu ile iç Denetimin üst yönetime sorumluluklarını yerine getirmelerinde yardımcı olmasıdır.
İç Denetçiler önemli potansiyel riskleri de değerleyerek yönetimi bilgilendirip önerilerde bulunabilmektedirler. Ayrıca yol göstermek, tavsiyede bulunmak, işleri kolaylaştırmak ve eğitim vermek bu kapsamdaki faaliyet örneklerini oluşturmaktadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki açıklamalara bakıldığında, İç Denetim ve İç kontrol ile Bağımsız Denetim faaliyetleri arasındaki farklar konusunda daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. İç Denetim faaliyetlerinin, Bağımsız Denetim faaliyetleriyle karıştırıldığı ve İç Denetim ve Bağımsız Denetim ayrımı konusunda genellikle tereddütte kalındığı anlaşılmaktadır. Bu konuda şirketlerin iç denetim ve iç kontrol ihtiyaçlarının iyi anlaşılması ve ihtiyacı karşılayacak şekilde hareket edilmesi gerekmektedir.

Bu konuda bir kaç neden etkilidir; Bu nedenler her ne kadar bu makalenin konusu olmasa da, meslek mensuplarının ülkemiz şartları ve vergi sistemleri değerlendirildiğinde yalnızca vergi muhasebesi üzerinden yapılan faaliyetlerin yanlışlığını bildiklerini, ancak finansal tablolar, danışmanlık vb konulara eğilebilmeleri için daha fazla zaman ve faaliyet yeterliliğine gerek duydukları görülmektedir. Muhasebe mesleğinin müşterileri durumunda bulunan tüm kesimlerin öncelikle “vergisel işlemler” ve “işletmenin gidişatı hakkında” bilgi edinmek konularında hizmet aldıkları ve Mali Müşavirlerden en önemli beklentilerinin “kendilerine zamanında ve yeterli bilgi sunulması” ile “vergilerin zamanında ödenmesinin sağlanması” olduğu bilinmektedir. Ayrıca,”dürüst” ve “güvenilir olma” ile “iş disiplini” özelliklerini de meslek mensuplarında aranan kişisel özellikler arasında ilk üç sırada talep ettikleri bir gerçektir.
Geleceğe yönelik önemli kararların alınmasında, şirket yetkilileri Mali Müşavirini hem muhasebe faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde, hem de her alanda” danışabileceği bir kişi olarak görmektedir. Bu anlamda Mali Müşavirler çok iyi bir Mali Danışman, İç Denetçi ve gerektiğinde de Hukuki bilgiye sahip olmaktadırlar.