Ülkemizde vergileme, büyük ölçüde vergi mükelleflerinin ödemeleri gereken vergileri kendilerinin hesaplayıp beyan etmesi esasına dayanmaktadır. Vergi kanunlarının öngördüğü defter ve belge düzenine göre kayıtlarını yaparlar ve ödenmesi gereken vergiyi hesaplayıp beyan ederler. Mükellef beyanlarının doğru olup olmadığı vergi denetim elemanlarının denetimi ile kontrol edilir. Vergi müfettişleri mükelleflerin beyanlarını tuttukları kayıt ve ilgili belgeleri beş yıllık zaman aşımı süresi içinde incelerler.

Vergi kayıplarını önlemek için vergi denetimleri etkili uygulamalardır. Vergi daireleri bilgi toplama ve yoklama çalışmalarıyla da mükellefleri doğru beyanda bulunma konusunda etkide bulunurlar. Yapılan inceleme ve denetimlerde mükelleflerin eksik beyanları ortaya çıkarılmakta cezalı vergi tarhiyatı yoluna gidilmektedir. Ancak, inceleme, tarhiyat, uzlaşma, itiraz, dava işlemlerinin sonuçlanması ve ödenecek vergi ve cezanın kesinleşmesi uzun bir süre almaktadır. Bu nedenle yeni bir müesseseye ihtiyaç duyulmuştur.

Vergi mükelleflerini izaha davet

Vergi dairelerinin bilgi toplama, yoklama gibi çalışmaları sonucunda verginin ziyana uğradığını gösteren emareler bulunduğuna dair yetkililerce tespit yapılabilmektedir. Bu durumlarda vergi incelemesi gibi uzun süreyi ve yüksek maliyeti gerektirmeyen, çabuk işleyen bir müessesenin yararlı olacağı düşünülmüştür.

Bu amaçla Vergi Usul Kanunu’nun 370’inci maddesinde, 6728 Sayılı Kanun’la değişiklik yapılarak 9.8.2016 tarihinde “İzaha Davet” müessesesi getirilmiştir. 482 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile izaha davet müessesesinin işleyişi şekillendirilmiştir. 7.12.2019 tarihine kadar söz konusu müessese bu düzenlemelere göre işlemiştir. Bu tarihte 7194 Sayılı Kanun’la VUK’un 370’inci maddesi yeniden düzenlenmiş; izaha davet müessesesinde kapsamlı değişiklikler yapılmıştır.( Yürürlük 1.1.2020)

İzaha davet ve yeni düzenlemeler

Bu yeni düzenlemelerin uygulamasını kolaylaştırmak üzere 14.05.2020 tarihinde Gelir İaresi Başkanlığı’nın internet sitesinde Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği Taslağı kamuoyunun dikkatine sunulmuştur. Tebliğ Taslağı’nda yer alan yeni düzenlemeler aşağıda kısaca incelenmiştir. (Taslakta yer alan sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanımına ilişkin düzenlemelere gelecek yazımızda yer verilecektir.)

7194 Sayılı Kanun’la yeniden düzenlenen 370’nci maddenin (a) bendinde şöyle denilmektedir. Vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler hakkında, tespit tarihine kadar ihbarda bulunulmamış olması kaydıyla mükellefl er izaha davet edilebilir. Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, davet konusu tebliğ ile sınırlı olarak VUK’un 371’inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamaz. İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren otuz günlük süre içerisinde (değişiklik öncesinde on beş gün) izahta bulunması durumunda, yapılan izah değerlendirilerek değerlendirme sonucunu içeren yazı mükellefe tebliğ edilir.

İzaha davetin kapsamı

482 Seri No.lu VUK Genel Tebliği’nde ayrıntılı olarak açıklanmış olan izaha davetin kapsamı yeni Taslak Tebliğ’de tadâdî nitelikte olduğu söylenebilecek ayrıntılı düzenleme yerine, daha genel nitelikte bir kapsam belirleme yeterli görülmüştür. Buna göre “…. Verginin ziyaa uğradığına delalet eden emarelerin tespit edilmesine bağlı olarak işleyen izaha davet müessesesi kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı ilgili birimlerce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğu yönünde yapılan çalışmalar sonucunda belirlenen konulara ilişkin olarak haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilirler.

Ön tespitin yapılacağı tarih itibariyle haklarında ön tespit konusu ile ilgili olarak, ihbar bulunan ya da vergi incelemesi başlatılan veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılan mükelleflere ilişkin olarak ön tespit yapılmaz ve bu mükellefler izaha davet edilmezler.’’

Ön Tespitler Ve Değerlendirme Komisyonları

- Ön tespitler

Ön tespit, vergi kanunlarının verdiği yetki kapsamında vergi incelemesi yapmaya ve /veya mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan gerçek ve tüzel kişilerden bilgi toplamaya yetkili bulunanlar tarafından doğrudan veya dolaylı olarak elde edilen bilgi, bulgu veya verilerin Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu’na intikal ettirilmesi neticesinde, sözü edilen komisyon tarafından ziyaa uğramış olabileceği yönünde yapılan tespitleri ifade eder. 

- Ön tespit ve izah değerlendirme komisyonları 

Yukarıda maddede belirtildiği gibi yetkili merci olan ön tespit ve değerlendirme komisyonları Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu bünyesinde kurulmaktadır. Gelir İdaresi Başkanlığı bünyesinde kurulan ön tespit ve izah değerlendirme komisyonları ilgisine göre vergi dairesi başkanlıkları ile defterdarlıklara bağlı olarak görev yaparlar. Bunun yanında, vergi dairelerine bağlı olarak da komisyon kurulabilmektedir. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı’nda ve başkanlıkça uygun görülen daire veya grup başkanlıklarında oluşturulacak komisyonlar biri başkan olmak üzere üç vergi müfettişinden oluşur. Komisyonla kendilerine intikal ettirilen bilgi, bulgu ve verileri değerlendirerek, söz konusu mükellefin vergi ziyaına sebebiyet vermiş olabileceği sonucuna varırsa (ön tespit) izaha davet veya sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge ön tespit yazısının hakkında ön tespit yapılanlara gönderilmesini sağlar. Mükelleften gelen izahları değerlendirip yazıya bağlar ve değerlendirme yazısının da mükelleflere tebliğ edilmesini sağlar.

Ön tespitler, kapsam ve sınırlamalar

Vergi Usul Kanunu’nun 359’uncu maddesinde yer alan kaçakçılık fiilleriyle verginin ziyaa uğratılmış olabileceği hallerde haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilmezler. Şu kadar ki, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, bir takvim yılında 100 bin Türk Lirası’nı geçmeyen veya bu tutarı geçse dahi ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir. Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair belge tutarının tespiti ile mal ve hizmet alış tutarının hesaplanmasında vergiler hariç tutarlar dikkate alınacaktır.

SMİYB toplam tutarının ilgili haddi aşmaması

Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarlarının toplamı vergiler hariç, bir takvim yılında 100 bin Türk Lirası’nı geçmeyen mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir.

Mal ve hizmet alışlarının %5’inin aşılmaması gereği

Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarlarının toplamı, 100 bin Türk Lirası’nı geçse bile, bir takvim yılındaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir.

Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarlarının toplamı, bir takvim yılında 100 bin Türk Lirası’nı veya ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmez.

Ön tespitlere ilişkin tutarların birlikte değerlendirilmesi

Mükelleflerin izaha davet edilip edilmeyeceğinin belirlenmesinde sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı olarak kullanılmış olabilecek belgeler, her bir ön tespit itibariyle, daha önce o yıl için yapılan ön tespitlerdeki tutarlar da dikkate alınarak, bir takvim yılında 100 bin Türk Lirası’nın ve/veya ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’inin aşılıp aşılmadığı bakımından değerlendirilecektir.

Ön tespit şartlarının her yıl için ayrı ayrı değerlendirilmesi

Mükellefler hakkında tek bir vergi tekniği raporunda birbirinden farklı yıllara ilişkin sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanılmış olabileceğine dair bulguların mevcut olması durumunda, söz konusu 100 bin TL'lik sınırın veya %5'lik oranın aşılmamış olması şartları her bir yıl itibarıyla ayrı ayrı değerlendirilecektir. Herhangi bir yıla ilişkin bu şartların sağlanmamış olması, diğer yıllarda bu şartları sağlayan mükelleflere bu şartların sağlandığı yıla ilişkin SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilmesine engel teşkil etmeyecektir.

KDV mükellefleri açısından toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesi

Katma değer vergisi (KDV) mükellefi olanlar açısından ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde, öncelikle tespit tarihine kadar verilen KDV beyannamelerinde yer alan indirilecek KDV'ye ilişkin her bir KDV oranı ayrı ayrı esas alınmak suretiyle söz konusu toplam mal ve hizmet alışlarına ulaşılacaktır.

KDV mükellefiyeti bulunmayanlarda toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesi

KDV mükellefiyeti bulunmayan basit usule tabi mükelleflerin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde hesap özetinde yer alan "Dönem İçinde Satın Alınan Emtia" ve "Giderler" satırlarının toplam tutarı dikkate alınacaktır.

Toplam mal ve hizmet alışları ya da SMİYB toplam tutarının net olarak tespit edilememesi

Mal ve hizmet alışları toplamının ya da sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı olarak kullanılmış olabilecek belgelerin tutarının net bir şekilde tespit edilemediği durumlarda, Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu’nca mükelleften ilgili dönemdeki toplam mal ve hizmet alışları ile kullanılmış olabilecek sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belgeleri yazılı olarak bildirmesi istenir. Mükellefler tarafından yapılan bu bildirim, ilgili dönemdeki toplam mal ve hizmet alışları ile sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarının tespitinde esas alınarak ön tespite konu tutar komisyonca belirlenir. İdarece yapılan araştırma ve incelemeler neticesinde, yapılan bildirimin hatalı veya eksik olduğunun tespit edilmesi durumunda, yeni tespitin gerektirdiği şekilde işlem tesis edilir.

SMİYB ön tespit yazısı

Komisyon tarafından sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiili işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, bir takvim yılında 100 bin TL’yi geçmeyen veya bu tutarı geçse dahi ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere gerekli açıklamaların yer aldığı "SMİYB Ön Tespit Yazısı" Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca tebliğ olunur.

SMİYB ön tespit yazısının tebliği üzerine beyanname verilmesi ve ödemede bulunulması halinde yapılacak işlemler

Kendilerine haklarında yapılan ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilecek olan mükellefler tarafından, bu yazının tebliğinden itibaren 30 gün içinde hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, gecikme zammı oranındaki izah zammıyla ödenmesi şartlarıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.

SMİYB ön tespit yazının tebliği tarihinden itibaren 30 günlük süre içerisinde tespit edilen hususa yönelik beyanname verilmemesi halinde mükellef hakkında söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk işlemi yapılır.

Akif AKARCA / Dr.Mehmet ŞAFAK

https://www.dunya.com/kose-yazisi/sahte-veya-yaniltici-belge-kullanan-mukellefi-izaha-davet-yeni-duzenlenme/472890