Zaman aşımı kavramı kısaca
Belirli bir sürenin geçmesi ile bir hakkın kazanılmasına yada kaybedilmesine veya bir yükden kurtulunmasına neden olan süre olarak tanımlanabilir.
SGK primlerinde zaman aşımı bu güne kadar 4 değişik dönemde uygulama alanı bulmuştur.
08 12 1993 tarihinden önceki dönemde SSK prim ve İPC alacaklarının takibi Borçlar Kanununa göre yapılıyor ve Borçlar Kanunu 125. Maddesine göre 10 yıllık zaman aşımına tabiydi. Zamanaşımı başlangıç tarihi borcun muaccel (ödenmesi gereken hale gelmiş) olduğu tarihdi.
Örnek; 1992 Eylül ayına ait SSK primi 31 10 1992 tarihine kadar ödenebilmektedir. Bu aya ait zaman aşımının başlangıç tarihi 01 11 1992 tarihi olup zamanaşımına uğradığı tarih 01 11 2002 dir.
08 12 1993 – 06 07 2004 Tarihleri arası ; 08 12 1993 tarihinde yürülüğe giren 3917 sayılı yasa ile prim alacaklarının 6183 sayılı A.A.T.U.Kanununa göre takibinin yapılması esası getirilmiş ve 6183 A.A.T.U.K 102. Maddesinde zaman aşımı 5 yıl olarak düzenlenmiştir. Ancak bu maddede zaman aşım sürecinin başlangıç tarihi borcun muaccel olduğu tarih olmayıp, borcun tahakkuk ettiği tarihi takip eden yılbaşından itibaren başlamaktadır.
Örnek ; 1996 Temmuz ayına ait SSK prim borcu 31 08 1996 ne kadar ödenmesi gerekmektedir. Bu aya ait prim borcunun zamanaşımı başlangıç tarihi 01 01 1997olup zamanaşımının dolduğu tarih 01 01 2002 dir
06.07.2004-30.09.2008 Tarihleri arası 06.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5198 sayılı yasa ile yapılan düzenleme ile tekrar 10 yıllık zaman aşımı uygulamasına dönülmüştür. Bu uygulamada zaman aşımının başlangıç tarihi alacağın muaccel olduğu tarihtir.
Örnek ; Mayıs 2005 ayı primi Haziran 2005 ayı sonuna kadar ödenir. Ödenmediği takdirde zamanaşımının başlangıcı 01.07.2005 olup zamanaşımının dolduğu tarih 01.07.2015’tir.
- 01.10.2008 tarihinden sonraki dönem 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 Sayılı Yasa, 93. maddesinde “Kurumun prim ve diğer alacaklarının ödenme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak 10 yıllık zamanaşımına tabidir.” Şeklindeki düzenlemesiyle zamanaşımının başlangıcının prim alacağının muaccel olduğu tarih olmayıp ödeme tarihini takip eden yılbaşından itibaren başlayacağı esasını getirmiştir.
Ancak bu esasın istisnalarını belirtmiştir.
Kurumun prim ve diğer alacakları mahkeme kararı sonucu doğmuşsa mahkeme kararının kesinleşme tarihinden,
Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitler neticesi doğmuşsa; rapor tarihinden,
Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten
Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren 10 yıllık zamanaşımı uygulanır.
İdari Para Cezalarında Tahakkuk Zamanaşımı İdari para cezalarında önemli olan tahakkuk zamanaşımıdır. Mülga 506 sayılı kanunun 140. Maddesinde fiilin işlendiği tarihten itibaren zaman aşımı süresinin 5 yıl olduğu belirtilmiştir. 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı yasanın 102. Maddesinde de idari para cezalarında zamanaşımı süresi 10 yıla çıkarılmıştır. Bu durumda idari para cezasını gerektiren bir fiilin zamanaşımına girip girmediğinin tespiti için, fiilin işlendiği tarihe göre cezanın tebliği arasında 01.10.2008 tarihine göre 5 yılın dolup dolmadığına bakılır. 01.10.2008 tarihinde idari para cezasını gerektiren fiilin işlendiği tarih ile cezanın tebliğ tarihi arasında 5 yıl dolmuşsa cezası zamanaşımına uğramıştır.
Şayet dolmamışsa bu kez ceza tarihi ile cezanın tebliğ tarihi arasında geçen sürenin 10 yılı olup olmadığına bakılarak karar verilir. Örnek: 20.09.2003 tarihinde işyerinde çalışmaya başlayan sigortalının işe giriş bildirgesinin 19.09.2003 tarihinde Kuruma verilmesi gerekmektedir. Verilmemişse 01.10.2008 tarihinden önce 5 yıllık zamanaşımı süresi dolduğundan ceza tahakkuk açısından zamanaşımına uğramıştır. Aylık prim bildirgesi açısından durum irdelendiğinde, prim bildirgesinin verilmesinin son günü 31.10.2003’tür. Bu tarihte verilmediği takdirde tahakkuk edecek idari para cezası açısından 01.10.2008 tarihine göre 5 yıl dolmamış olacağından zamanaşımı süresi 10 yıla yükselmiştir.
Mehmet Ali Mızırak
Bağımsız Denetçi- SMMM