İşsizlik maaşı nasıl alınır?Çalışanlar için işsizlik maaşı en büyük güvencelerden biri... Ama hak kazanmak için belli şartları yerine getirmek gerekiyor. Örneğin; istifa edip ayrılan, fondan herhangi bir talepte bulunamıyor.
Çalışanların mevzuattan doğan haklarının tam ve eksiksiz olarak zamanında yerine getirilmesi işverenlerin mevzuata uygun olarak hareket etmesine bağlı olduğu kadar işçilerinde yasal haklarının neler olduğu konusunda bilgi sahibi olmalarına bağlıdır. Bir hakkın var olması ne kadar önemli ise bu hakkın ne olduğunu ve nasıl kullanılacağını bilmek de o kadar önemlidir. Bu yazı dizimizde; başta işsizlik maaşı olmak üzere, bir işyerinde çalışan işçilerden haklı ve geçerli bir sebep olmadan işten çıkarılanların hangi tazminatlara hak kazandıklarını, ödenmeyen ücret, yıllık izin ve diğer haklarını almak için hangi kurumlara ne kadar süre içerisinde başvurmaları gerektiğini açıklamaya çalışacağız.
Ödenekten kimler yararlanır?
Aşağıda belirtilen hallerde iş akdi sona erdirilen işçiler işsizlik parası almaya hak kazanırlar:
- 4857 sayılı İş Kanununun 17. maddesinde belirtilen bildirim önellerine uygun olarak iş sözleşmesi işveren tarafından sona erdirilmiş olanlar.
- Hizmet akdi, süresi belli olsun veya olmasın sürenin bitiminden önce veya bildirim önelini beklemeksizin 4857 sayılı İş Kanununu 24. maddesinin ahlak ve iyi niyet kuralları, zorlayıcı nedenler ve sağlık nedenleriyle sigortalı tarafından feshedilmiş olanlar.
- İş Sözleşmesi, süresi belli olsun veya olmasın sürenin bitiminden önce veya bildirim önelini beklemeksizin 4857 sayılı İş Kanununun 25. maddesinin sağlık ve zorlayıcı nedenlerle işveren tarafından feshedilmiş olanlar.
- İş Sözleşmesinin belirli süreli olması halinde, bu sürenin bitimi nedeniyle işsiz kalmak.
- İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten çıkarılmış olmak.
Süre prim gününe göre değişiyor
İş sözleşmesinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde;
- 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
- 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
- 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün ödeme yapılır.
Rakam 859 TL’yi geçemez
İşsizlik maaşı, her çalışana göre değişmektedir. Ne kadar işsizlik maaşı alacağınız işten ayrılmadan önceki aldığınız maaşınızla alakalıdır. Günlük işsizlik ödeneğinin miktarı, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkı olmaktadır. Ancak işsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin (1.071 TL) brüt tutarının yüzde seksenini (858,80 TL’yi) geçemiyor.
İşsizlik maaşı alırken kayıtdışı çalışanlar, yakalandıkları takdirde bu haktan süresiz men ediliyorlar. Eğer art niyet yok ise işe başlandığı takdirde bir an önce İŞKUR’a başvuru yapılması gerekiyor. Gecikme durumunda kurum, ödenen miktarı faiziyle çalışandan geri talep ediyor.
HESAPLAMA ÖRNEĞİ: Hasan Bey, bir işyerinde 1000 TL net ücretle çalışmaktadır. İşten çıkarılması durumunda sigorta hizmet dökümünde görünen son 4 aylık net maaşının toplamı 4000 TL olacaktır.
Önce yatırılan paranan günlüğünün bulanması gerekiyor;
400 / (30 gün x 4 ay) = 33 TL günlük kazanç olacaktır.
İşsizlik maaşı günlük kazancın yüzde 40 olarak hesaplandığı için. 33 x 0,4: 13 TL.
Eğer son 3 yılda 900 gün prim ödemesi varsa 240 gün maaş alacak.
13 TL x 240 gün = 2.340 TL toplam işsizlik ödeneği alması gerekiyor. Bunun 6 aya bölünerek ödeneceğini düşünürsek: 2340 / 6= 390 TL maaş alacağı anlamına geliyor.
Kötü niyete tazminat var
İşçinin iş sözleşmesi, kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye ihbar tazminatındaki bildirim sürelerinin üç katı tutarında ayrıca tazminat ödenir. Bu tazminata kötü niyet tazminatı denir. Kötü niyet tazminatı 4857 sayılı İş Kanununda iş güvencesinden yararlanmayan işçiler için geçerlidir.
Nasıl Hak Kazanılır?
Kötü niyet tazminatına hak kazanabilmesi genellikle işçinin yasal yollara başvurması sonucunda işveren tarafından işten çıkarılması durumunda söz konusu oluyor. Örneğin; işçinin işvereni çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne/sosyal güvenlik müdürlüklerine şikayet etmesi ya da işçinin sendikaya üye olması nedeniyle işten çıkarılması durumlarında işçi kötü niyet tazminatına hak kazanır. Kötü niyet tazminatı ihbar tazminatının üç katı kadardır.
Örnek: İşçi Ayşe Hanım, işyerinde 10 aydan beri çalışmaktadır. Ayşe Hanım ücretini alamadığı için işverenini çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne şikayet etmiştir. Bu şikayet üzerine işvereni Ayşe Hanımı işten çıkarmıştır. Ayşe Hanım ne kadar kötü niyet tazminatı alacaktır? Ayşe Hanımın bildirim süresi 4 hafta olduğundan Ayşe Hanım 12 haftalık ücreti tutarında kötü niyet tazminatı alacaktır.
Çalışanını sözleşme şartlarını kötüye kullanarak işsiz bırakan patron ‘kıdem’ dışında ‘kötü niyet’ tazminatı da ödemek zorunda.
Sağlık yardımı ne kadar sürer?
Bir çalışan işten hangi nedenle atılmış olursa olsun, işten atılan işten atıldığı tarihten itibaren 10 gün süreyle sağlık yardımlarını Sosyal Güvenlik Kurumu üzerinden almaya devam eder. İşten atılan işçi işten atılma tarihinden geriye dönük olarak bir yıl içerisinde 90 gün prim ödemişse 10 güne ilaveten 90 gün daha olmak üzere toplam 100 gün Sosyal Güvenlik Kurumu üzerinden sağlık yardımları almaya devam eder.
İş bulup yeniden işsiz kalanın hakkı
- İşsizlik parası her ayın sonunda aylık olarak işsizin kendisine ödenir.
- İlk işsizlik ödeneği ödemesi ödeneğe hak kazanılan tarihi izleyen ayın sonuna kadar yapılıyor.
- Damga vergisi hariç herhangi bir kesintiye tabi tutulmaz.
- Ölen sigortalı işsizlere ait fazla ödemeleri geri talep edilemez.
- Nafaka borçları dışında haciz yapılamaz, başkasına devredilemez.
- Sigortalı, işsizlik ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar işe girer ve kısa süre sonra yeniden işsiz kalırsa, daha önce hakettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam eder. - Muvazzaf askerlik dışında herhangi bir nedenle silah altına alınanlarla hastalık ve analık nedeniyle geçici işgöremezlik ödeneği almaya hak kazanan sigortalı işsizlerin işsizlik ödeneklerinin ödenmesi bu durumların devamı süresince durdurulur.
Hangi şartlarda kesintiye gidilir?
1- İŞKUR’ca teklif edilen; mesleğine uygun, son çalıştığı işin koşullarına ve ücretine yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bulunan bir işi haklı bir nedene dayanmadan reddedenlerin,
2- İşsizlik ödeneği aldığı sürede yeni bir işe girdiği belirlenen ya da bir başka sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edilenlerin,
3- Kurumun önerdiği meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya devam etmeyenlerin,
4- Haklı bir nedene dayanmaksızın İŞKUR’un yaptığı çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyenin ödenekleri kesilir.
NOT: Son iki maddedeki gerekçelerin ortadan kalması durumunda ödeneğin ödenmesine yeniden başlanır.
Arif Temir[email protected]GÜNEŞ