Dernek Üyeleri Artık
Sigortalı Olabilecek (2013/11 Sayılı Genelge Değişikliği)
Kooperatif ve
Vakıflarda çalışanların sigortalılığından farklı olarak önceleri dernek üyeleri
ücret alsalar dahi sigortalı sayılmıyordu, ancak üyeliği sonlandırıldıktan
sonra sigorta girişi yapılabiliyordu, en azından mevzuat böyle diyordu. 2013/11
Sayılı Genelge’de 24/04/2019 tarihinde yapılan değişiklik ile bu durum son
buldu, artık dernek üyeleri de sigortalı olabilecek fakat bunun birkaç şartı
var.
Dernek
Üyelerinin Sigortalı Olma Zorunluluğunun Doğmasına neden olan faktörler;
1-
Dernek üyesi olan kişinin, gönüllülük esasına
göre yapılan faaliyetten hariç üçüncü bir kişinin yapacağı bir işi üstlenmesi
ve fiilen gerçekleştirmesi,
2-
Yapılan işin amirinin talimatı üzerine yapılması
(Gönüllü olarak yapılmaması)
3-
Dernek üyesinin emeği karşısında bir ücret
alması.
Burada en
önemli husus, dernek üyesinin gerçekleştirdiği faaliyetin sosyal sorumluluk
anlayışı içerisinde veya gönüllü olarak gerçekleştirmemesidir. “Gönüllülük,
geleneksel yardımlaşma, sosyal hizmetlerin ulaştırılması ve farklı sivil
katılım yolları gibi çok çeşitli aktiviteleri işaret eder. Gönüllülük özgür
irade ile toplumun genelinin iyiliği için yapılan ve maddi menfaatin asıl
harekete geçirici faktör olmadığı bir faaliyettir.” Gönüllülük faaliyetleri,
bir ücret karşılığı yapılmaz ve dernek ile arasında bağımlılık unsuru oluşmaz
tam tersi kişi dernek faaliyetlerine katılma konusunda özgürdür. Burada
mevzuatın dayandığı olgu iş akdi gereklerinin oluşup oluşmamasıdır.
Örneğin;
derneğin faaliyet kolu haricinde olmak üzere iktisadi işletmesinde çalışan bir
garson(dernek üyesi) yaptığı işi gönüllü olarak yapıyor ve emeğinin
karşılığında herhangi bir ücret almıyorsa sigortalı sayılmayacaktır. Fakat bu
kişi dernek üyesi olmasına rağmen dernekte yaptığı işi “gönüllülük esası” ile
yapmıyor ve karşılığında da bir ücret alıyorsa bu kişi sigortalı sayılacaktır.
2013/11 Sayılı Genelgede; “dernek başkanları ile derneğin yönetim, denetim
kurullarına seçilenler ve dernek üyeleri; bu görevleri haricinde, hizmet akdine
tabi olarak, üçüncü şahısların yapabilecekleri işleri yapmaları karşılığında
ücret ödenmesi şartıyla Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi
kapsamında sigortalı sayılacak” denilmiş olup şartları sağlaması halinde
sigortalı sayılanlar kapsamına sadece dernek üyeleri değil dernek başkanları, yönetim
kurulu üyeleri ve denetim kurulu üyeleri de dahil edilmiştir.
Dikkat
edilmesi gereken bir diğer önemli hususta şudur ki, dernek üyesi pekâlâ dernek
içerisinde istediği tüm işleri yapmakta özgürdür, her yaptığı işte sigortalı
sayılmayacaktır, sadece şartları oluştuğu halde sigortalı olması gerekmektedir,
ücret alıp üçüncü bir kişinin yaptığı işi yapan bir dernek üyesini sigortalı
yapmadığınız takdirde kayıt dışı personel çalıştıran işveren durumuna
düşersiniz ve SGK tarafından bu durum tespit edildiği takdirde yüksek miktarda
idari para cezaları ile karşılaşabilirsiniz. Peki birden fazla dernek üyesi
kişilerin durumu ne olacaktır, birden fazla dernekte üyesiniz ve iki dernekte
de yukarıdaki şartlar oluştu, o zaman 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel
Sağlık Sigortası Kanununun 4. Maddesinin 1. fıkrasının (a) bendinde; “bir
veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan”denildiği için kişi
birden fazla işveren yanında çalışabildiğinden sigorta mevzuatı açısından bir
sıkıntı olmayacaktır. İş mevzuatı açısından ise ilk işverenden yazılı izin
alınması isabetli olabilir.
5253 Sayılı Dernekler Kanunu, “Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir
amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve
çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel
kişiliğe sahip kişi topluluklarını” dernek olarak tanımlamaktadır. Şu an
Ülkemizde yaklaşık olarak 116.000 tane aktif dernek, bu derneklerde toplamda 11
milyon üye bulunmaktadır.
Derneklerin
mülki idare amirliklerine verdiği bildirimlerde 2017 yılında beyan ettikleri
sigortalı sayısı 41.569 kişidir. Dernek ve üyelerinin sayısı bu kadar fazla
iken sigortalı sayısının az olma sebebi Genelgenin dernek üyesinin ücret
almasına rağmen sigortalı saymamasıydı. Artık 2013/11 Sayılı Genelgedeki söz
konusu değişiklik sonrasında bu sayının artması beklenmektedir.
Bilindiği
üzere, 5253 Sayılı Dernekler Kanunun 13. Maddesinde belirtildiği üzere; “(…)(1) dernek hizmetleri gönüllüler veya
yönetim kurulu kararı ile göreve başlatılan ücretliler aracılığıyla yürütülür.”
denmektedir.Genelgede yapılan değişiklik sadece üyeleri değil Dernek
Başkanları, Yönetim Kurulu üyeleri ve Denetim Kurulu üyelerini de
kapsamaktadır. Örneğin; fidan dikmeyi amaç edinmiş bir dernek olun ve dernek
başkanınız ise dernekte düzenli olarak satranç eğitimi verecek, bunun için iş
sözleşmesi yaptınız ve ücreti belirlediniz, dernek başkanınız sigortalı olacak.
Normal bir işletmede tüm sigortalılık işlemleri nasıl yapılıyorsa derneklerde
ve iktisadi işletmelerinde de tüm işlemler sigorta mevzuatına göre
yürütülecektir. Unutulmaması gereken bir hususta yabancı derneklerinde bu hüküm
altında işlem yapması gerektiğidir.
Bilindiği
üzere ülkemizde sosyal sigorta hukuku içerisinde gönüllülük kavramı üzerine bir
hüküm veya açıklama bulunmamakla birlikte düzenlemeler devamlı olarak Kanun
yerine Genelgeler ile olmaktadır. Kanun ile düzenlenen işlemleri açıklamak ve
izahatını yapmak, işin işleyişini izah etmek için kullanılan Genelgelerde
devamlı olarak değişiklik yapılmakta buda kafa karışıklığına sebep olmaktadır.
Herhangi bir kişinin sigortalılığını kesin hükme bağlayan veya kişiyi sosyal
sigortalar şemsiyesi dışarısına çıkaran düzenlemelerin Kanunlar ile yapılması
hem bu tür devamlı değişikliklere yol açmayacak, hem de uygulamada kesinlik
sağlayacaktır.
Fatih COSKUN
Sosyal Güvenlik ve İş Hayatı Uzmanı
[email protected]